Demokracja na krawędzi

“Demokracja na krawędzi. Historyczne lekcje z lat 30-tych”

Od sierpnia 2017 roku do grudnia 2018 roku realizowaliśmy projekt “Demokracja na krawędzi” z programu EUROPA DLA OBYWATELI (EACEA). Projekt dotyczył kryzysu demokracji, radykalizacji i przemocy w Europie lat 30-tych, a szczególnie oporu przeciwko tym tendencjom. Działania projektowe miały na celu przybliżenie mieszkańcom Warszawy krytycznej historii lat międzywojennych, a także dyskusję nad tym, czego możemy się nauczyć, czerpiąc z tych doświadczeń.

Projekt dokumentował różnorodne przejawy oporu wobec reżimów autorytarnych: krytykę rządów poprzez niezależne dziennikarstwo, literaturę i sztukę, a także tworzenie zbrojnych bojówek. Miał on na celu pokazanie różnorodność form oporu przeciwko państwom i tendencjom autorytarnym, zarówno jeśli chodzi o płeć, jak i o religię czy grupę etniczną działaczy (m.in. kobiety, Żydzi, Ukraińcy, Romowie).

Projekt opierał się na założeniu, że fundamentalną kwestią jest poznanie i przedyskutowanie źródeł autorytarnych tendencji w historii i dziś, co pozwoli zdobyć wiedzę niezbędną do przeciwdziałania im. Jest to szczególnie istotne dziś, kiedy takie tendencje szerzą się w różnych częściach Europy, zagrażając fundamentalnym wartościom pokoju, tolerancji i szacunku dla praw człowieka.

Projekt składał się zarówno z działań edukacyjnych (program edukacyjny dla licealistów), jak i z działań skierowanych do szerszej publiczności (debaty publiczne, spacery, pokazy filmowe).

Działania w Warszawie:

Spacer: Przedwojenna Warszawa szlakiem politycznej przemocy (23.09.2018)

Warszawa w II RP jako stolica młodego państwa była miejscem ciągłej rywalizacji politycznej. Ścierały się tu wpływy i interesy lewicy i prawicy, sanacji i opozycji, polskiej większości i mniejszości narodowych i etnicznych.  W latach trzydziestych demokracji było coraz mniej, w siłę rosły wojsko i policja, ale też organizacje paramilitarne powiązane zarówno z legalnymi partiami politycznymi, jak i z przestępczym półświatkiem. Odpowiedzią na bojówki prawicowych falangistów był antyfaszystowski opór i żydowska samoobrona.  W tych warunkach narzędziami tworzenia polityki w Warszawie były nie tylko wybory, a coraz częściej protest czy wprost terror polityczny.

Od zamachu na prezydenta Gabriela Narutowicza w warszawskiej Zachęcie po ryzykowne wtargnięcie Akcji Socjalistycznej na ogólnokrajowy wiec ONR w nieistniejącym już cyrku Staniewskich. Zapraszamy na spacer szlakiem przemocy politycznej w przedwojennej Warszawie, by dziś, w dobie kryzysu demokracji, przywołać pamięć o nierzadko pomijanych kartach z historii miasta i pokazać pewne analogie pomiędzy tym, co działo się wtedy,  a współczesnością.

Spacer prowadził Marcin Skupiński – antropolog kultury, zajmował się badaniem powiązań religii i tożsamości narodowej oraz ekologii i polityki; edukator Stowarzyszenia Pracownia Etnograficzna i niezależnego kolektywu Autonomiczna Przestrzeń Edukacyjna.

Warsztat dla edukatorów: Jak czytać przeszłość w kontekście teraźniejszości? (24.09.2018)

Warsztaty stanowiły praktyczne wprowadzenie w metody pracy ze źródłami historycznymi z uczniami szkół ponadpodstawowych. Były podzielone na 3 części. Pierwsza to wprowadzenie teoretyczne. W dwóch kolejnych osoby uczestniczące w warsztatach wcieliły się w uczniów i uczennice pracujących z materiałami źródłowymi z okresu dwudziestolecia międzywojennego. Na własnej skórze doświadczyli dzięki temu wybranych strategii metodycznych. Najpierw analizowali materiały związane z zamachem na Gabriela Narutowicza, by następnie zmierzyć się z różnorodnymi danymi (teksty źródłowe, dane statystyczne, materiały wizualne) na temat życia ludności żydowskiej w latach trzydziestych w Polsce. Uczestnicy wspólnie z prowadzącymi starali się odpowiedzieć na pytanie, jak czytać źródła historyczne w kontekście współczesności.

Warsztaty prowadzili dr Jakub Lorenc i Jacek Staniszewski, nauczyciele historii w Monnet International School i Akademii Dobrej Edukacji. Do 2017 roku związani z Instytutem Badań Edukacyjnych. Prowadzą bloga doklasy.pl adresowanego do nauczycieli historii.

Debata: Czego nas uczą lata 30-te? Międzywojenna Polska w edukacji (24.09.2018)

Czego uczy nas historia Polski lat trzydziestych? Czy pewne problemy społeczne i tematy debaty publicznej są wciąż – a może na nowo – aktualne? Jak opowiadać o nich w ramach edukacji młodzieży? Na ile istniejące uwarunkowania edukacji szkolnej, takie jak podstawa programowa, pozwalają na uwzględnianie tych treści, a na ile nie mieszczą się one w programie szkolnym?

W debacie wzięli udział: prof. Anna Landau-Czajka, dr Jakub Lorenc, dr hab. Katarzyna Sierakowska i Stanisław Zakroczymski (moderator).

prof. Anna Landau-Czajka – historyczka; zajmuje się historią społeczną, zwłaszcza w kontekście relacji polsko-żydowskich; współautorka podręczników szkolnych

dr Jakub Lorenc – nauczyciel historii i wiedzy o społeczeństwie w Monnet International School, współtwórca bloga doklasy.pl adresowanego do nauczycieli historii.

dr hab. Katarzyna Sierakowska – historyczka; zajmuje się historią dwudziestolecia międzywojennego ze szczególnym uwzględnieniem aspektów gender, ciała, emocji

Stanisław Zakroczymski – redaktor magazynu „Kontakt”, absolwent historii, pracował jako edukator w Domu Spotkań z Historią

Pokaz filmu i debata: „Śmierć Prezydenta” (1977) reż. Jerzy Kawalerowicz (25.09.2018, 26.09.2018) 

Polska lat dwudziestych XX wieku niesiona była radością z niedawnego odzyskania niepodległości. Jednocześnie pogrążała się w sporach, zarówno na poziomie politycznym, jak i społecznym, co doprowadziło do fanatycznego zabójstwa nowo wybranego pierwszego prezydenta II RP Gabriela Narutowicza. Panoramę tamtych czasów przedstawił w „Śmierci prezydenta” (1977) Jerzy Kawalerowicz. Po filmie rozmawialiśmy o historii społecznej międzywojnia i jej odniesieniu do współczesnego kontekstu.

W dyskusji w Służewskim Domu Kultury wzięli udział dr Michał Trębacz, kierownik Działu Naukowego Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN, i dr hab. Rafał Pankowski, współzałożyciel NEVER AGAIN Association – Stowarzyszenie NIGDY WIĘCEJ. Natomiast gościem dyskusji w kinie „Arsus” był Jakub Majmurek (publicysta, krytyk filmowy, Krytyka Polityczna). Oba spotkania prowadził Stanisław Zakroczymski (Magazyn Kontakt).

Spacer: Przedwojenna Warszawa okiem mniejszości i defaworyzowanych (29.09.2018, 27.10.2018)

Zwykliśmy myśleć o Warszawie doby dwudziestolecia międzywojennego jako o Paryżu Północy, mieście kawiarni, kabaretów i bon vivantów. Ówczesna rzeczywistość była jednak znacznie bardziej różnorodna.

Poza powszechnie znanym zróżnicowaniem religijnym i kulturowym warto wspomnieć o ogromnych kontrastach ekonomicznych i klasowych czy nierównym dostępie do edukacji, usług z zakresu ochrony zdrowia, pracy czy praw obywatelskich mieszkanek i mieszkańców Warszawy.

W czasie spaceru pokazaliśmy miasto z perspektywy grup mniejszościowych i defaworyzowanych. Odwiedziliśmy miejsca ważne dla warszawskich Romów, dla ruchu kobiecego czy osób nieheteronormatywnych.

O ich oporze, współpracy i niewidoczności w międzywojennej Warszawie opowiedział antropolog kultury Marcin Skupiński, który zajmował się badaniem powiązań religii i tożsamości narodowej oraz ekologii i polityki; edukator Stowarzyszenia Pracownia Etnograficzna i niezależnego kolektywu Autonomiczna Przestrzeń Edukacyjna.

Program edukacyjny (03.10-23.11.2018)

Program edukacyjny był długoterminowym działaniem edukacyjnym w dwóch klasach licealnych, skoncentrowanym na kwestiach istotnych dla Polski lat 20-tych i 30-tych i tym, jakie przełożenie mają te kwestie w dzisiejszym świecie. Uczniom zaproponowano historyczny spacer po Warszawie, a także 8 oddzielnych zajęć warsztatowych. Wśród tematów dyskutowanych na zajęciach znalazły się m.in. takie jak: etniczne, religijne i językowe zróżnicowanie Polski przedwojennej, zagadnienia swojskości i obcości w społeczeństwie, sytuacja kobiet w międzywojennej Polsce i przyznanie kobietom praw wyborczych. Program realizowany był w dwóch klasach Liceum im. Hoffmanowej w Warszawie. Każda z dwóch grup liczyła ok. 30 uczniów. Zakończeniem działań były projekty uczniów: mapy Warszawy lub krótkie filmy dotyczące przedwojennej Warszawy.

Projekt współfinansowany w ramach unijnego programu „Europa dla obywateli”.