Przestrzeń/miejsce. Inspirator do pracy z lokalnością #2

Prezentujemy kolejny fragment publikacji „Nasze miejsce. Inspirator do pracy z lokalnością” (Warszawa 2016).

Terminy „przestrzeń” i „miejsce” mogą wydawać się synonimami, jednak w naukach społecznych przypisuje się tym różne znaczenia. Jak pisał Yi-Fu Tuan, amerykański geograf i prekursor geografii humanistycznej, „miejsce to bezpieczeństwo, przestrzeń to wolność: przywiązani jesteśmy do pierwszego i tęsknimy za drugą. (…) Kiedy jednak zaczniemy się nad nimi zastanawiać, dostrzeżemy może niespodziewane znaczenia i pojawią się pytania, o których nie myśleliśmy przedtem” (Tuan 1987, s. 13). Inni, jak Michael de Certeau, mówią o przestrzeni jako „praktykowanym miejscu” (de Certeau 2008, s. 117). Według jego teorii takie miejsce, jakim jest np. ulica, dopiero dzięki pieszym zmienia się w użytkowaną i żywą przestrzeń. Takie właśnie spojrzenie na przestrzeń i miejsce, jako na coś, co jest ożywiane przez ludzkie doświadczenie i interakcję, chcielibyśmy zaproponować w tym rozdziale. Przestrzeń i miejsce są czymś, co oswajamy, co tworzy otaczający nas krajobraz i co sprawia, że czujemy się „u siebie”.

Francuski antropolog Marc Augé ukuł nawet definicję nie-miejsca, czyli przestrzeni tymczasowej, naznaczonej efemerycznością i samotnością (takiej jak dworce czy hale odlotów na lotnisku), w przeciwieństwie do miejsca, które jest „tożamościowe, relacyjne i historyczne” (Augé 2012, s. 53). Miejsce i przestrzeń, w których żyjemy, są więc składnikami naszej tożsamości, jednak również my sami – swoimi działaniami, rytuałami, ciągłym nadawaniem znaczeń – tworzymy ich tożsamość, tożsamość miejsca. Są one częścią i katalizatorem naszych relacji z innymi, wreszcie są też historyczne, ponieważ istnieją dzięki historii i pamięci ludzi, którzy je tworzą.

Praca z najbliższą przestrzenią jest jedną z najbardziej angażujących, ale też wymagających form pracy z uczniami. W dużej mierze dlatego, że dotyka spraw najbliższych i codziennych, ukrytych w oswojonych krajobrazach. To w nich można zobaczyć niedostrzeganą dotąd historię, rozbudzić emocje zaklęte w rzeczach i miejscach, które mijamy na co dzień. Dla nauczyciela taka praca jest również wyzwaniem, ponieważ zawczasu musi przygotować informacje o przestrzeni wsi, zagłębić się w jej historię (zarówno tę daleką, jak i niezbyt odległą), popytać innych ludzi, zajrzeć do starych zdjęć, a może nawet do archiwów. Dzięki takim przygotowaniom możemy zapewnić naszej pracy z uczniami kontekst historyczny, który jest tak ważny dla zrozumienia otaczającej nas rzeczywistości. Ważne jest, by prowokować uczniów do stawiania pytań – nawet jeśli nie będziemy znali na nie odpowiedzi, zawsze możemy zastanowić się nad tym, w jakich innych źródłach możemy jej szukać oraz jakie drogi (oraz inne pytania) otwiera przed nami próba ich poszukiwania . Odkrywanie przeszłości na własną rękę zawsze jest bardziej ekscytujące, zwłaszcza jeśli dotyczy najbliższej okolicy. Warto wpoić uczniom przekonanie, że to, co bliskie, może być równie fascynujące, jak to, co dalekie i egzotyczne.

Literatura:

Augé Marc
2012, Nie-miejsca. Wprowadzenie do antropologii hipernowoczesności, tłum. Roman Chymkowski, Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN.

de Certeau Michel
2008, Wynaleźć codzienność. Sztuki działania, tłum. Katarzyna Thiel-Jańczuk, Kraków, WUJ.

Tuan Yi-Fu
1987, Przestrzeń i miejsce, tłum. Agnieszka Morawińska, Warszawa, PIW.

Niniejszy tekst pochodzi z publikacji “Nasze miejsce. Inspirator do pracy z lokalnością” (Warszawa 2016), s. 13-14. Pełna wersja publikacji dostępna jest tutaj. 

W dziale Przestrzeń/miejsce znajdują się następujące scenariusze lekcji:

  • Mapa okolicy 
  • Przewodnik po miejscach nieoczywistych
  • Lokalne legendy
  • Kapliczki. Sztuka ludowa
  • Gra wiejska