Stroje ludowe – strój kołbielski

Stroje kołbielskie, fot. J. Święch. Fotografię udostępniło wydawnictwo Muza SA/ www.strojeludowe.net

Strój kołbielski noszony był na prawym brzegu Wisły, w dorzeczu Świdra i to właśnie we wsiach położonych w jego środkowym biegu zachował się najdłużej. Był noszony (szczególnie przez kobiety) jeszcze w latach 50. XX w. Należy on do grupy ubiorów typowych dla południowo-wschodniego Mazowsza i był używany na znacznych jego terenach. Granice obszaru, na którym występował od południa i zachodu wyznaczały warunki naturalne. Od południa była to płynąca ze wschodu na zachód Wilga, na której lewym brzegu noszono już inny strój, zwany garwolińskim, ze strony zachodniej – Wisła i duże kompleksy leśne, które jeszcze za czasów Królestwa Kongresowego zajmowały 75% powierzchni tego obszaru i stanowiły naturalną zaporę od urbanizujących się okolic Warszawy. Od północy granica regionu biegła poniżej Miłosnej i Stanisławowa, a w części wschodniej tworzyła łukowatą linię omijającą Wiśniew, Kałuszyn, Jeruzal i docierającą do Świdra. Po roku 1920, zasięg występowania tego stroju zaczął się gwałtownie kurczyć. Za centrum omawianego regionu uważa się miejscowość Kołbiel, której nazwa wywodzi się od słowa określającego podmokłe miejsce. Typ gleb i nawodnienie sprzyjały istnieniu łąk i pastwisk, co z kolei wpływało pomyślnie na hodowlę owiec, a w efekcie przekładało się na rozwój tkactwa. Podstawą utrzymania ludności były przede wszystkim uprawy zbóż i roślin okopowych.

Typy z pod Nowo-Mińska ze wsi Człekówka, parafia Kołbiel, Wisła 1901, t. XV/ www.strojeludowe.net

Strój męski w okolicach Kołbieli był powszechnie noszony do I wojny światowej, po której nastąpił jego powolny, acz systematyczny zanik. W okresie tym, w swej wersji odświętnej strój składał się z: nakrycia głowy (rogatywka, czapka futrzana, kapelusz, kaszkiet), koszuli, spodni, kamizelki, kaftana, sukmany, pasa oraz butów. Potem nowych elementów już się nie robiło, a starsi mężczyźni donaszali już jedynie te posiadane. Ostateczny kres użytkowaniu kołbielskiego stroju męskiego przyniosła II wojna światowa. Był to proces na tyle dogłębny i silny, że do dziś zachowało się stosunkowo niewiele jego części, a niektóre z nich znamy jedynie z ikonografii i opisów informatorów.

Kobiety w stroju kołbielskim, wieś Człekówka k. Kołbieli 1960 r., fot. Bohdan Czarnecki, ze spuścizny po Barbarze Kaznowskiej, własność prywatna/ www.strojeludowe.net

Kobiety, nie tylko nosiły tradycyjny ubiór dłużej od mężczyzn, ale dążąc do upiększenia i wzbogacenia stroju spowodowały, że wykształciły się jego lokalne odmiany. Uwidaczniały się one głównie w kolorystyce i układzie pasków w samodziałach, co często pokrywało się z granicami parafii. Pewne zasady i tendencje były jednak wspólne dla całego regionu. W XIX w., na omawianym obszarze strój był mniej barwny i zróżnicowany, cechowała go większa prostota w porównaniu do ubioru późniejszego. Najstarsze tkaniny odzieżowe były zwykle dwu, trzybarwne, a podstawowymi kolorami tła były czerwień, granat i czerń, rozjaśnione przez drobne prążki w kolorze białym lub niebieskim. Na początku XX w. uległa poszerzeniu paleta barw i szerokość prążków.

Strój kobiecy składał się z wielu elementów. Tworzyły go nakrycia głowy (czepki oraz chustka), koszula, spódnica, zapaski do pasa i na ramiona, gorset, kaftan, okrycie wierzchnie, obuwie i biżuteria. Obecnie ubiór tradycyjny używany jest okazjonalnie, a największą barierą przy wykonywaniu nowych jego elementów jest pozyskanie tego, co kiedyś było najtańsze i ogólnodostępne, czyli lnianych i wełnianych tkanin samodziałowych.

Elżbieta Piskorz-Branekova

Artykuł jest częścią tekstu pochodzącego z internetowego albumu strojeludowe.net, gdzie znajduje się rozszerzony opis oraz fotografie stroju kołbielskiego, jak również opisy 27 innych tradycyjnych strojów pochodzących z różnych części Polski.

Internetowy album strojeludowe.net powstał dzięki dofinansowaniu ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego, Fundacji Kronenberga przy Citi Handlowy, Urzędu m.st. Warszawa oraz Urzędu Marszałkowskiego Województwa Mazowieckiego. Projekt realizowany przez Stowarzyszenie „Pracownia Etnograficzna” im. Witolda Dynowskiego.

Rozbudowę strony strojeludowe.net wspiera firma Polskie Stroje Ludowe – szycie strojów stroje.pl.