Stroje ludowe – strój kurpiowski z Puszczy Białej

Kurpianki w strojach, fot. NN, Archiwum Naukowe Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie/ www.strojeludowe.net

Na terytorium Puszczy Białej, położonej w widłach Bugu i Narwi, wyodrębniły się dwie grupy kulturowe: ostrowsko-wyszkowska i pułtuska. Ich granice wyznaczało wiele cech kultury tradycyjnej, między innymi noszony tam strój. Pierwotnie w pierwszej z grup podstawą utrzymania była gospodarka puszczańska, związana z eksploatacją terenów leśnych, w drugiej – rolnictwo. Strój grupy ostrowsko-wyszkowskiej, wyszedł z powszechnego użycia już na przełomie XIX i XX w. Natomiast ubiór grupy pułtuskiej przetrwał dłużej i on właśnie jest zwyczajowo traktowany jako typowy dla kurpiowskiej Puszczy Białej.

Kobieta w półczepku, fot. NN, Archiwum Naukowe Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie/ www.strojeludowe.net

Strój męski był bardzo skromny i pozbawiony ozdób. W jego skład wchodziła latem czapka typu maciejówka, zimą – stożkowata, szyta z czarnego futra baraniego, odwróconego runem do wierzchu; ponadto: lniana koszula, spodnie z samodziału lnianego, tkaniny bawełniano-wełnianej w pionowe paski lub sukna oraz kamizelka lub marynarka – tzw. letnik. Najważniejszym, najkosztowniejszym i najefektowniejszym elementem stroju męskiego była biała lub szaro-brunatna sukmana, lamowana czarną taśmą. Przepasywano ją tkanym pasem: czerwonym w dni świąteczne, a czarnym lub granatowym w powszednie. Zimą przywdziewano kożuchy ze skór czarnych baranów, wyprawianych na kolor jasnobrązowy. Miały one prosty krój, nie posiadały zapięcia, a jedyną ozdobą był duży, wykładany kołnierz z czarnego runa owczego. Na nogi mężczyźni zakładali skórzane chodaki lub buty z cholewami.

Hafty z przyramków koszul kobiecych, motywy półkola, ziela, S. Udziela, Polskie hafty ludowe, Hafty kurpiowskie, rys. St. Czyżewska, Kraków, 1936/ www.strojeludowe.net

Na ubiór kobiecy składało się znacznie więcej elementów. Był on też bardziej zdobny. Na głowie najpowszechniej noszono chustki. Pod koniec XIX w. kobiety zamężne, w dni świąteczne zakładały przysłonięty w części chustką tybetową czepek z tzw. skrzydłami, a w początkach XX w. półczepek. Dziewczęta chodziły z odsłoniętą głową, a jedynie w dni chłodne zakładały chustki. Koszule kobiece zdobił haft: najczęściej czerwony, niekiedy z pewnymi podkreśleniami wykonanymi nitką czarną, a na koszulach ślubnych – biały. Mankiety i kołnierzyk wykańczano koronką szydełkową. Na koszulę kobieta zakładała suknię z wełnianego samodziału w pionowe paski. W różnych okresach suknie miały odmienną kolorystykę i przystrój. Przód zawsze przysłaniała zapaska w delikatną kratkę lub poziome paski. Okryciami wierzchnimi w tym regionie były zapaski naramienne nazywane fartuchami od przyodziewku, duże i grube, wełniane i chusty oraz watowany płaszcz tzw. angierka. Ponadto powszechnie używano kaftanów. Kobiety do stroju odświętnego nosiły trzewiki na niewielkim obcasie sznurowane białą, czerwoną lub różową tasiemką. Najbardziej pożądaną biżuterią były korale prawdziwe, najczęściej o walcowatych paciorkach z medalem z monety lub krzyżykiem. W latach 30. hafty na koszulach i przystrój na sukni stały się bardzo rozbudowane, a miejsce kosztownej biżuterii zajęły różnorodne koraliki i paciorki.

Elżbieta Piskorz-Branekova

Artykuł jest częścią tekstu pochodzącego z internetowego albumu strojeludowe.net, gdzie znajduje się rozszerzony opis oraz fotografie stroju kurpiowskiego z Puszczy Białej, jak również opisy 27 innych tradycyjnych strojów pochodzących z różnych części Polski.

Internetowy album strojeludowe.net powstał dzięki dofinansowaniu ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego, Fundacji Kronenberga przy Citi Handlowy, Urzędu m.st. Warszawa oraz Urzędu Marszałkowskiego Województwa Mazowieckiego. Projekt realizowany przez Stowarzyszenie „Pracownia Etnograficzna” im. Witolda Dynowskiego.

Rozbudowę strony strojeludowe.net wspiera firma Polskie Stroje Ludowe – szycie strojów stroje.pl.