Rzeczy. Inspirator do pracy z lokalnością #4

Prezentujemy kolejny fragment publikacji „Nasze miejsce. Inspirator do pracy z lokalnością” (Warszawa 2016).

Obecność rzeczy wokół nas wydaje się czymś oczywistym. Są one na tyle bliskie, że prawie niedostrzegalne i niewymagające uwagi. Dopiero zmiana kontekstu wydobywa je z „oczywistości” (por. Waszczyńska 2016, s. 9). Może się tak stać na przykład w wyniku zniszczenia, kradzieży, zmiany funkcji, ale także umieszczenia danej rzeczy na ekspozycji muzealnej bądź uczynienia jej przedmiotem refleksji w inny sposób. W tym dziale zachęcamy właśnie do takiego działania, poddającego przedmiot oglądowi z wielu uzupełniających się perspektyw. Przyjrzymy się starym rzeczom, pozwalając, aby opowiedziały nam o sobie, o różnych kontekstach, w którym przyszło im funkcjonować, ale także o nas samych.

Katarzyna Wala (2011) na swoim blogu przywołuje za Elizabeth Edwards, Chrisa Gosdenai Ruth B. Phillips krótką anegdotę obrazującą dwa różne podejścia do przedmiotów:

Podczas pracy w archiwum Muzeum Antropologii doszło do (…) wymiany zdań między kwakiutlowską [Kwakiutlowie − grupa plemion Indian północnoamerykańskich, przyp. red.] kuratorką i antropolożką Glorią Cranmer Webster a kanadyjskim antropologiem Wilsonem Duffem. 
Antropolog przeglądał eksponaty znajdujące się w muzeum i wśród instrumentów znalazł drewnianą grzechotkę w kształcie ptaka. Czyż nie jest piękna? – zapytał. Tak – odpowiedziała Webster. W jaki sposób odczytałabyś jej znaczenie? – dopytywał Duff. Zniecierpliwiona Webster odparła: – Cholera Wilson, nie czytam tych rzeczy, ja nimi potrząsam.

Z jednej strony możemy więc patrzeć na rzeczy jak na dający się odczytać tekst, który opowie nam historię danej kultury. Z drugiej możemy skupić się raczej na użyciu przedmiotów i poznawać je poprzez cielesne doświadczenie. W antropologii oznacza to badanie nie tyle przedmiotu w użyciu, co całego doświadczenia „używania” wraz z zaangażowanymi w nie osobami.

Oba te podejścia są obecne w naszych scenariuszach. Proponujemy tutaj możliwie wielowymiarowe spojrzenie na pochodzący z przeszłości przedmiot, odzwierciedlające różne pola zainteresowań antropologów badających rzeczy oraz ich skomplikowane relacje z ludźmi. Analizując przedmioty, można wychodzić od ich cech fizycznych, poznać materię, sposób powstania i działania. Można zwrócić uwagę na ich symboliczny wymiar – w tym to, co mogą mówić o statusie, prestiżu czy umiejętnościach właściciela – oraz badać ich znaczenie dla procesów budowania tożsamości zbiorowych i jednostkowych. Możemy przyglądać się ich funkcjonowaniu w kontekście społecznym, widząc je jako obiekty wymiany, w ramach której określa się ich wartość. Wreszcie poszczególne przedmioty możemy widzieć jako odrębne byty, mające własne biografie. Podobnie jak autorzy programów edukacji muzealnej w Muzeum Wsi Lubelskiej, uznajemy, że „stare zachowane do dziś przedmioty nieraz widziały więcej od ludzi, a ich dotychczasowe milczenie jest stanem odwracalnym” (Miliszkiewicz 2011, s. 51).

W wielu szkołach znajdują się izby regionalne – to wyjątkowo dobre miejsca do przeprowadzenia proponowanych ćwiczeń. Zajęcia mogą stać się okazją do spojrzenia świeżym okiem na znane z widzenia przedmioty, do odnajdowania ich nowych znaczeń oraz czerpania z nich inspiracji. Jednak wszystkie poniższe scenariusze można z powodzeniem przeprowadzić również przygotowując samodzielnie zestaw przedmiotów bądź włączając w ten proces uczniów.

Literatura:

Miliszkiewicz Grzegorz
2011, Niechże historia chwali codzienność, w: Muzea skansenowskie we współczesnej edukacji historycznej, red. Mariusz Ausz, Lublin, wyd. PTH.

Wala Katarzyna
2011, Potrząsnąć antropologią, www.stosowana.wordpress.com/2011/11/13/potrzasnac-antropologia [dostęp 25.08.2016].

Waszczyńska Katarzyna
2016, Przedmowa, w: Ludzie w świecie przedmiotów, przedmioty w świecie ludzi. Antropologia wobec rzeczy, red. Agata Rybus, Maciej Wiktor Kornobis, Warszawa, WUW.

---

Niniejszy tekst pochodzi z publikacji “Nasze miejsce. Inspirator do pracy z lokalnością” (Warszawa 2016), s. 45-46. Pełna wersja publikacji dostępna jest tutaj. 

W dziale Rzeczy znajdują się następujące scenariusze lekcji:

• Źródła z pudła
• Biografie przedmiotów
• Kolekcjoner
• Pytania do rzeczy
• Aranżacja wystawy
• Zostań etnodizajnerem!