Stroje ludowe – strój biłgorajski

Strój biłgorajski, fot. J. Lamparski, fotografię udostępniło wydawnictwo Muza S.A./ www.strojeludowe.net

Ziemie, na których noszono strój zwany biłgorajskim, a incydentalnie także biłgorajsko-tarnogrodzkim, położone są w Małopolsce. Jeszcze w pierwszych dziesięcioleciach XX w. ubiór ten przywdziewano powszechnie we wsiach leżących na Równinie Biłgorajskiej, głównie na terenach śródleśnych (Lasy Sieniawskie), przez które przepływają dwa dopływy Sanu: Bukowa i Tanew. Centralne miasto tego obszaru to Biłgoraj. Tereny, gdzie noszono interesujący nas ubiór, położone są po obu stronach Tanwi (w jej górnym biegu). Na północy sięgają za Biłgoraj, na wschodzie naturalną granicę ich występowania stanowi Puszcza Solska, na zachodzie i południu nie dosięgają do Sanu. Podstawą utrzymania ludności tego regionu było rolnictwo, mimo że przeważały tam gleby ubogie (rdzawe, bielicowe i bielice). Duże znaczenie ekonomiczne miała tam hodowla (bydła, owiec, nierogacizny), prace leśne i potajemnie uprawiane łowiectwo.

Mężczyzna w sukmanie, fot. I. Krieger, Archiwum Naukowe Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie/ www.strojeludowe.net

Strój biłgorajski to ubiór bardzo skromny, o prostych archaicznych krojach, prawie w całości wykonany z tkanin samodziałowych. Przestano go powszechnie nosić już w okresie międzywojennym, a II wojna światowa doprowadziła do prawie zupełnego jego zarzucenia. Na strój męski przeznaczano samodziały wełniane i lniane, na kobiecy natomiast prawie wyłącznie lniane. Generalnie, w ubiorze tym dominują dwie podstawowe barwy: w męskim – biel i brąz, w kobiecym – biel. Jego zdobienia mają przede wszystkim kolor czerwony, czarny i niebieski, niekiedy granatowy, sporadycznie zielony.

Na bardzo skromny ubiór męski składała się płócienna koszula ozdobiona prostym haftem krzyżykowym, lniane spodnie, sukienna sukmana lub lniana albo konopna płótnianka, czapka (gamerka) obszyta wełnianym, granatowym sznureczkiem i ozdobiona chwościkami w tym samym kolorze (niekiedy z dodatkiem przędzy czerwonej), a latem kapelusz słomiany. Ubiór uzupełniały chodaki ze skóry wołowej oraz noszone przez najzamożniejszych buty tyszowiaki, a ponadto skórzany pas i torba.

Kobieta w stroju odświętnym, fot. B. Czarnecki, 1956 r. Ze spuścizny po Barbarze Kaznowskiej, własność prywatna/ www.strojeludowe.net

Biłgorajski strój kobiecy miał charakter archaiczny i niepowtarzalny, swym wyglądem przypominał literackie i artystyczne wyobrażenia stroju słowiańskiego. Tworzyły go: koszula o kroju przyramkowym, zakładana na nią spódnica oraz osłaniająca ją płócienna zapaska. Najbardziej skomplikowany w tym ubiorze był przystrój głowy. U mężatki, składał się z czepka rozpiętego na drewnianej obręczy (chamełce), którą otaczał pas płótna. Na nie zakładano chustkę płócienną lub tybetową albo płat tkaniny. Dziewczęta chodziły zwykle z odkrytą głową, przy okazjach szczególnie uroczystych i jako panny młode zakładały wianek (podwstążnik). Do ślubu, przywdziewały też okrycie wierzchnie zwane żupanem, które donaszały już jako mężatki. W dni chłodne, wszystkie niewiasty (niezależnie od stanu cywilnego), osłaniały głowę chustkami tybetowymi lub z grubego płótna. Powszechnie stosowanym okryciem wierzchnim były różnorodne chusty, zarzucane na ramiona. Na stopy, po owinięciu ich lnianymi onucami, zakładały skórzane chodaki, identyczne jak te noszone przez mężczyzn, a w początkach XX w. coraz częściej sznurowane, czarne trzewiki na niezbyt wysokim obcasie. Bardzo cennym uzupełnieniem stroju damskiego były korale prawdziwe. Szczególnie ceniono sobie naszyjniki z prawie kulistych paciorków, z korala o barwie różowej.

Elżbieta Piskorz-Branekova

Artykuł jest częścią tekstu pochodzącego z internetowego albumu strojeludowe.net, gdzie znajduje się rozszerzony opis oraz fotografie stroju biłgorajskiego, jak również opisy 27 innych tradycyjnych strojów pochodzących z różnych części Polski.

Internetowy album strojeludowe.net powstał dzięki dofinansowaniu ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego, Fundacji Kronenberga przy Citi Handlowy, Urzędu m.st. Warszawa oraz Urzędu Marszałkowskiego Województwa Mazowieckiego. Projekt realizowany przez Stowarzyszenie „Pracownia Etnograficzna” im. Witolda Dynowskiego.

Rozbudowę strony strojeludowe.net wspiera firma Polskie Stroje Ludowe – szycie strojów stroje.pl.