Stroje ludowe – strój bytomski
W strojach odświętnych, grupa Górnoślązaków, Ziemia 1927 r., s.212/ www.strojeludowe.net
Strój bytomski, inaczej zwany rozbarskim, swoje nazwy zawdzięcza miejscowościom, w których był noszony, a więc wsi Rozbark, która jest współcześnie dzielnicą Bytomia. Noszony był w uprzemysłowionej części Górnego Śląska, w okolicach Bytomia i Piekar Śląskich. Wschodnią granicę jego zasięgu wyznaczały rzeki Brynica i Przemsza, północną Mała Panew, na południu sięgał po Mikołów i Mysłowice, a na zachodzie – ziemię raciborską.
Historia Śląska była bardzo skomplikowana. Od 1526 r. podlegał on Habsburgom. Po wojnach pomiędzy Prusami i Austrią w latach 1740 – 1745, Górny Śląsk (bez południowej części) znalazł się w granicach Prus. Ziemie te częściowo wróciły do Polski po plebiscycie w 1922 r. Na terenach tych, ubieranie się „po chłopsku”, czyli „po śląsku” znaczyło tyle co „po polsku” i było manifestacją polskości, przeciwstawianiem się germanizacji.
Grupa gospodarzy w strojach odświętnych, wieś Kamień, powiat bytomski, Ziemia 1928 r. s.246. tot. Józef Gallus/ www.strojeludowe.net
Strój szyty był całkowicie z tkanin fabrycznych, a poszczególne jego elementy miały charakterystyczny krój i zdobnictwo. Mężczyźni nosili filcowe kapelusze kanie, zimą zaś okrągłe czapki tchórzówki. Koszule o kroju przyramkowym, szyte początkowo z tkanin lnianych, a później bawełnianych, miały kołnierzyki ozdobione mereżką. Pod kołnierzykiem podwiązywano kolorową jedwabną chustkę. Koszule wpuszczano w tzw. jelenioki – skórzane spodnie szyte z żółtej irchy. Takie spodnie nosili bogaci gospodarze. Drugim rodzajem spodni były wełniane bizoki. Na koszulę zakładano kamizelę bez rękawów, zwaną bruclek, a na nią kaftan z długimi rękawami tzw. kamzelę. Na to zakładano płoszcz o podobnym kroju i zdobieniach. Spodnie wpuszczano w czarne buty z cholewami tzw. kropy.
Stroje bytomskie, okres międzywojenny, ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi. fot. Wł. Pohorecki/ www.strojeludowe.net
Stroje kobiece swoje wzornictwo zawdzięczają modzie mieszczańskiej, którą Ślązaczki dostosowywały do swojego gustu, wypracowując jednorodny, charakterystyczny styl. Dziewczęta chodziły z gołymi głowami, ale na duże uroczystości zakładały galandę, czyli wianek ze sztucznych kwiatów i błyskotek, z długimi wstęgami z tyłu. Mężatki nosiły na co dzień chustki – purpurki, nasunięte na czoło i wiązane z tyłu głowy. Na uroczyste okazje zakładały czepce, które miały kształt budkowy i przód okolony szeroką krezą z koronki.
W stroju bytomskim, koszule noszone pod kaftany były pozbawione ozdób i miały krój poncha poprzecznego. Natomiast noszone do gorsetów kabotki, szyto z cienkich bawełnianych płócien lub cienkiego batystu, z bufiastymi krótkimi rękawami zakończonymi szeroką koronkową krezą, która znajdowała się również wokół szyi. Na to zakładano spódnice lub kiecki. Spódnice, szyte z czterech do pięciu metrów tkaniny, z tyłu ułożone były w fałdki, z przodu pozostawione gładkie, pod zapaskę. Kiecki szyto ze stanikiem, którego dół był często ozdobiony zakładkami lub ozdobnymi zaszyciami. Dla uzyskania modnych okrągłych kształtów, śląskie kobiety zakładały kilka spódnic, a pod nie rodzaj bielizny – stanik z tzw. kiełbasą, czyli wałkiem poszerzającym biodra. Spódnice i kiecki szyto z tkanin w różnych kolorach, zależnie od wieku kobiety. Na spódnice zakładano fartuchy – zapaski szyte z bardzo różnorodnych tkanin, dopasowanych kolorystycznie do całości stroju. Na kabotek i kieckę ze stanikiem zakładano gorset, zwany wierzcheniem. Gorsety szyto z jednobarwnych, sukiennych tkanin. Były dopasowane w pasie i miały naszytą wokół dekoltu żakardową, jedwabną, kolorową wstążkę, tworzącą rodzaj półokrągłego karczku. Okryciem wierzchnim była długa do bioder jakla o prostym kroju, zdobiona wzdłuż zapięcia wokół szyi i u dołu.
Alicja Woźniak
Artykuł jest częścią tekstu pochodzącego z internetowego albumu strojeludowe.net, gdzie znajduje się rozszerzony opis oraz fotografie stroju bytomskiego, jak również opisy 27 innych tradycyjnych strojów pochodzących z różnych części Polski.
Internetowy album strojeludowe.net powstał dzięki dofinansowaniu ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego, Fundacji Kronenberga przy Citi Handlowy, Urzędu m.st. Warszawa oraz Urzędu Marszałkowskiego Województwa Mazowieckiego. Projekt realizowany przez Stowarzyszenie „Pracownia Etnograficzna” im. Witolda Dynowskiego.
