Stroje ludowe – strój huculski

Huculi w strojach ślubnych, fot. NN, własność prywatna/ www.strojeludowe.net

Granice Huculszczyzny są trudne do określenia, ze względu na bardziej etniczny niż geograficzny charakter regionu, kojarzonego z góralszczyzną. Region ten położony jest w zachodniej części Ukrainy, na obszarze Karpat Wschodnich, w widłach Prutu, Czeremoszu i Cisy, u stóp Czarnohory i Gorganów. Obejmuje część Pokucia i Bukowiny. Obecnie, prawie w całości, znajduje się w Ukrainie, mała część jest rumuńska. W XII w. teren ten należał do Rusi Halicko-Wołyńskiej, zaś od czasów Kazimierza Wielkiego (XIV w.), Huculszczyzna znajdowała się w obrębie Rzeczypospolitej. Po 1772 r. weszła w skład monarchii austriackiej, a następnie austro-węgierskiej. W latach międzywojennych, znów znalazła się na terenie Polski, a po II wojnie światowej – Związku Radzieckiego. Po odzyskaniu przez Ukrainę niepodległości w 1991 r., otworzyły się znów możliwości wyjazdów na Huculszczyznę.

Huculi to grupa etniczna górali mieszanego pochodzenia: rusińskiego, wołoskiego i rumuńskiego, chrześcijan obrządku grekokatolickiego oraz prawosławnego. Charakter huculskiego stroju został określony przez związane z gospodarką pasterską, zróżnicowane etnicznie, osadnictwo wołoskie, które rozprzestrzeniało się w Karpatach od XIII do XVII w. Huculi, z dala od szlaków handlowych, dróg i dużych miast, stworzyli oryginalną kulturę regionalną. Ich tradycyjnymi zajęciami były hodowla bydła, pasterstwo i myślistwo oraz hodowla koni. Wyhodowali uchodzące za piękne i bardzo wytrzymałe, konie huculskie.

Współczesny tradycyjny strój pana młodego, 2009 r., Huculszczyzna, fot. A. Woźniak/ www.strojeludowe.net

Mężczyźni nosili filcowe kapelusze, tzw. krzesanie, które na co dzień nie były przyozdabiane, ale w wersji świątecznej zdobiono je kolorowymi sznurkami z wełny. Szczególnie strojny był kapelusz pana młodego. Koszule męskie noszone w XIX w. szyte były z lnianej tkaniny samodziałowej o kroju podłużnego poncho, z doszywanymi długimi rękawami, wszytymi nad nadgarstkiem w oszewkę, która stanowiła rodzaj wąskiego mankietu, tzw. dudy. Zdobiono je haftem. Na przełomie XIX i XX w. koszule wypuszczano ok. 20-30 cm na spodnie, przykrywając biodra. Współcześnie, koszula u dołu wykończona jest prosto i wpuszczana w spodnie, lub noszona na spodnie, ale wtedy zakłada się pas lub krajkę. Najstarsze spodnie były szyte z grubego białego płótna – porkenyci, najpopularniejsze, z sukna czerwonego tzw. kraszanyci. Spotykane były również sukienne spodnie niebieskie lub białe – chołoszni, haczi. Spodnie zdobiono haftem o prostych ściegach, głównie w kolorach: żółtym, czerwonym, pomarańczowym i różowym. Na koszulę zakładano krótki, biały kożuszek – rodzaj bezrękawnika, zwany keptarem, noszony zarówno przez kobiety jak i mężczyzn. Keptary szyte były z naturalnych skór, z włosem do spodu. Wierzch był biały, dobrze wyprawiony i bogato zdobiony różnorodnymi haftami, aplikacjami ze skóry i nabijanymi mosiężnymi kapslami. Wierzchnim okryciem męskim był serdak – sierak. W zależności od wsi, były zróżnicowane w swoim zdobnictwie. Nogi owijano sukiennymi onucami. Noszono również skarpety – kapci, najczęściej czerwone. Na nogi zakładano, zależnie od okresu i pory roku, postoły – rodzaj skórzanych kierpców, lub buty zwane czobotami, które miały cholewki ułożone w harmonijkę.

Hucułka w permitce i keptarze, XIX/XX w.,W. Szuchiewicz, Huculszczyzna, t. 1, Lwów 1902/ www.strojeludowe.net

Cenione były piękne, zdrowe włosy, które dziewczęta zaplatały w dwa warkocze. Aby były grubsze i piękniejsze wplatano w nie wełnę i tasiemkę z muszelkami lub mosiężnymi kapslami. Najbardziej archaicznym i najstarszym elementem nakrycia głowy młodej mężatki był biały czepiec, który zawijano długim zawojem – peremitką. Był to rodzaj długiego szala czy ręcznika, ozdobionego na krótszych bokach haftem tkackim, który równo złożony zakładano nad czołem, następnie owijano pod brodą i przekładano z jednego boku pod spodem lub z dwóch stron nad uszami, a haftowane końce spuszczano z tyłu na plecach. Na peremitkę zakładano chustkę wełnianą w kwiatowe wzory, wiążąc ją na ciemieniu i spuszczając końce na plecy. Najstarsze koszule kobiece, soroczki, szyte były z lnianego, bielonego płótna, tkanego na domowych warsztatach. W XIX w. koszule miały krój przyramkowy, z marszczeniami wokół szyi, doszytymi rękawami, marszczonymi przy przyramku i na mankiecie. Były ściągnięte nitkami lub wąskim ozdobnym szlaczkiem, tworząc nad nadgarstkiem falbanki. Koszule były bogato zdobione i w zależności od wsi miały swoje wzornictwo i kolorystykę. Haftowano przyramki lub całe rękawy, dół koszuli, mankiety i tkaninę wokół szyi. Mody na hafty ulegały najszybszym przemianom. Koszula kobieca była długa do kostek, a na nią zakładano zapaski: jedną tylną, drugą przednią. Zapaski noszone w XIX i na początku XX w., wykonywane były z wełny, na domowych warsztatach, splotem rządkowym i często miały wplatane metaliczne, srebrne nitki. Wzór tkacki układał się w poziome prążki. Oprócz zapasek noszono opinki, czyli rodzaj spódnicy, która wykonana była także z samodziałowej tkaniny wełnianej, splotem rządkowym, o widocznej fakturze splotu i wzorze układającym się pasowo. Był to jeden kawałek tkaniny, zakomponowany w ten sposób, że wzdłuż dołu miał wzór pasowy gęstszy – rodzaj bordiury, która była również na bokach tkaniny. Środek był gładki, z widoczną fakturą. Zapaski i opinki były zawiązywane w pasie krajkami. Na koszule kobiety zakładały takie same keptary jak mężczyźni. Noszono również kożuchy, zdobione aplikacjami i kolorowymi pomponikami z wełny. Na nogach Hucułki miały onuce lub wełniane, ozdobne skarpety, na które zakładały postoły, czyli kierpce.

Zgardy, XIX/XX w., Huculszczyzna, ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. A. Woźniak/ www.strojeludowe.net

Zgardy, krywulki, czeprahy to elementy biżuterii noszonej na Huculszczyźnie na przełomie XIX i XX w., zarówno przez kobiety jak i przez mężczyzn. Zgardy to naszyjniki z mosiężnych krzyżyków lub monet, krywulki – ozdoby o geometrycznych wzorach, wykonane poprzez nanizanie na nici koralików, czeprahy to po prostu zapinki. Mężczyźni nosili na piersiach ozdobne krzyże, pasy, ozdobnie nabijane torby oraz laski: kelefy, pałycia, ciupagi. Nieodzownym atrybutem Hucuła i Hucułki była fajka.

Alicja Woźniak

Artykuł jest częścią tekstu pochodzącego z internetowego albumu strojeludowe.net, gdzie znajduje się rozszerzony opis oraz fotografie stroju huculskiego, jak również opisy 27 innych tradycyjnych strojów pochodzących z różnych części Polski.

Internetowy album strojeludowe.net powstał dzięki dofinansowaniu ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego, Fundacji Kronenberga przy Citi Handlowy, Urzędu m.st. Warszawa oraz Urzędu Marszałkowskiego Województwa Mazowieckiego. Projekt realizowany przez Stowarzyszenie „Pracownia Etnograficzna” im. Witolda Dynowskiego.

Rozbudowę strony strojeludowe.net wspiera firma Polskie Stroje Ludowe – szycie strojów stroje.pl.