Stroje ludowe – strój lasowiacki
Stroje lasowiackie, fot. Jacek Święch, wydawnictwo Muza S.A./ www.strojeludowe.net
Lasowiacy lub inaczej Lesiacy, to grupa etnograficzna, zamieszkująca rozległe obszary leżące w widłach Wisły i Sanu oraz na prawym jego brzegu. W początkach XX w. obszar, na którym ich kultura była ciągle jeszcze żywa zmniejszył się gwałtownie i ograniczał już tylko do terenów położonych na północ i wschód od rzeki Łęg (prawobrzeżny dopływ Wisły). Geografowie określają te tereny mianem Kotliny Sandomierskiej i wyodrębniają na nim dwa mikroregiony: Równinę Tarnobrzeską i Płaskowyż Kolbuszowski. Obszary te są na ogół płaskie, dobrze przystosowane do uprawiania rolnictwa, ale gleby piaszczyste i niezbyt urodzajne. Ziemie te od pradawnych czasów porastały lasy, zwane Puszczą Sandomierską. Puszczańskie obszary w dużym stopniu były królewszczyznami i przez wiele wieków stanowiły miejsce polowań, dzięki którym królewska armia, podczas wojen zaopatrywała się w mięso. Aby zagospodarować te niezamieszkałe ziemie i pozyskać je dla rolnictwa, hodowli oraz przemysłu związanego z eksploatacją lasu i rud darniowych prowadzona była szeroka akcja osadnicza. Zasiedlali je przybysze z okolic Sandomierza, osadnicy z Mazowsza, a w XVI i XVII w. często różnej narodowości jeńcy wojenni. Ci ostatni prędko wymieszali się z ludnością polską i szybko się z nią zasymilowali. Obecnie o pochodzeniu potomków tych osadników świadczą niekiedy nazwiska (np. Turczyn, Mołdoch – pochodzący z Mołdawii) oraz nazwy miejscowości (np. Szwedy, Moskale, Rusinowska Wola).
Strój kobiecy z Grębowa. „Lasowiacy, Stroje ludowe Rzeszowszczyzny”, Muzeum Etnograficzne w Rzeszowie, 1965 r., K. Suss/ www.strojeludowe.net
Mieszkańcy tych ziem, jako poddani królewscy powoływani byli do piechoty łanowej (wybranieckiej), którą na wzór węgierski wprowadził w Polsce Stefan Batory. Ta formacja wojskowa miała własną „barwę” czyli rodzaj munduru. Według miejscowej tradycji i opinii badaczy to właśnie od tego uniformu wywodzą się charakterystyczne dla tego regionu niebieskie sukmany, noszone tradycyjnie zarówno przez kobiety jak i przez mężczyzn. Z czasem, w stroju męskim zostały one zastąpione przez sukmany brązowe.
Lasowiacy stanowili grupę zamkniętą i konserwatywną. Wpłynęło na to zarówno ukształtowanie terenu (ogromne kompleksy leśne, bagna, słaba sieć dróg), jak i prymitywna, samowystarczalna gospodarka. Kolosalny wpływ na taki stan rzeczy miał też fakt, że generalnie zamieszkiwali oni ziemie niezbyt urodzajne. Ich zachowawczość była widoczna we wszystkich dziedzinach życia także i w noszonych przez nich ubiorach, a najbardziej w zdobiących je haftach. Lasowiacy przestali nosić odzież tradycyjną w latach 40. XX w., dłużej używały jej kobiety.
Strój męski z okolic Raniżowa. „Lasowiacy, Stroje ludowe Rzeszowszczyzny”, Muzeum Etnograficzne w Rzeszowie, 1965 r., K. Suss/ www.strojeludowe.net
Stroje noszone przez mężczyzn, na całym obszarze zasiedlonym przez Lasowiaków były do siebie bardzo zbliżone. Wyraźne różnice występowały w zdobnictwie odzieży kobiecej i one to spowodowały, że wydzielono na tym terenie trzy podregiony kostiumologiczne: grębowski, kolbuszowsko-raniżowski oraz leżajski. Ich nazwy utworzono od miejscowości stanowiących lokalne centra (Grębów, Kolbuszowa, Raniżów, Leżajsk). Najdłużej, ubiory tradycyjne przetrwały w regionie kolbuszowsko-raniżowskim i dlatego opis ich elementów stanowić będzie podstawę do całościowego omówienia odzieży Lasowiaków.
Bardzo prosty ubiór, noszony przez mężczyzn tworzyły: słomiany kapelusz, czapka magiera, koszula przepasana skórzanym pasem, kaftan, spodnie, sukmana lub płótnianka, obuwie i niekiedy torba. Na strój kobiecy, w wersji odświętnej składały się: nakrycie głowy (dla mężatek cała skomplikowana konstrukcja utworzona z chamełki, czepka i zawicia lub chusta czepcowa), ponadto noszona, niezależnie od stanu cywilnego chustka, koszula, spódnica, zapaska, ciemnoniebieska sukmana, płótnianka, pas-krajka, obuwie oraz biżuteria. Stroje te, jeszcze w latach dwudziestych XX w., zarówno w wersji codziennej jak i odświętnej szyte były prawie w całości z tkanin własnej roboty, z przewagą płócien.
Elżbieta Piskorz-Branekova
Artykuł jest częścią tekstu pochodzącego z internetowego albumu strojeludowe.net, gdzie znajduje się rozszerzony opis oraz fotografie stroju lasowiackiego, jak również opisy 37 innych tradycyjnych strojów pochodzących z różnych części Polski.
Internetowy album strojeludowe.net powstał dzięki dofinansowaniu ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego, Fundacji Kronenberga przy Citi Handlowy, Urzędu m.st. Warszawa oraz Urzędu Marszałkowskiego Województwa Mazowieckiego. Projekt realizowany przez Stowarzyszenie „Pracownia Etnograficzna” im. Witolda Dynowskiego.
Rozbudowę strony strojeludowe.net wspiera firma Polskie Stroje Ludowe – szycie strojów stroje.pl.
