Stroje ludowe – strój łowicki

Przed chatą, mal. G. Pillati, pocztówka, własność prywatna/ www.strojeludowe.net

Strój łowicki, inaczej zwany księżackim, to ubiór ludności zamieszkującej urodzajne ziemie leżące na Mazowszu w dolinie rzeki Bzury i jej licznych dopływów. Pierwotnie stanowiły one własność biskupów gnieźnieńskich, jednak w okresie rozbiorów zostały skonfiskowane i przeszły na własność władz: najpierw pruskich, a potem rosyjskich. W 1820 r. car Aleksander I nadał je, jako Księstwo Łowickie swemu bratu, Wielkiemu Księciu Konstantemu, którego małżonka Joanna Grudzińska przyjęła, dzięki temu tytuł księżnej. Po ich bezpotomnej śmierci tereny Księstwa stały się własnością cara Mikołaja I, a później jego następców. Mieszkającym tam wieśniakom powodziło się stosunkowo dobrze, w porównaniu do chłopów żyjących w dobrach szlacheckich. Odrabiali oni, co prawda powinności pańszczyźniane, ale nie byli nadmiernie wyzyskiwani i zawsze podlegali uregulowanym przepisom prawnym. Zostali też wcześnie, bo już w 1838 r., uwłaszczeni. Przydzielono im kilkunastohektarowe gospodarstwa, dzięki czemu ich położenie ekonomiczne znacznie się poprawiło.

Kiecka, Karsznice Duże, 1955 r. Ze zbiorów Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie, fot. E. Koprowski/ www.strojeludowe.net

Ubiór łowicki to jeden z najbogatszych i najefektowniejszych strojów nie tylko Mazowsza, ale całej Polski, noszony i używany również współcześnie. Jego podstawę, już od pierwszej połowy XIX w. stanowiły wełniane, samodziałowe pasiaki, zmieniające z upływem lat swą kolorystykę i kompozycję pasków. W drugiej połowie XIX w. dominowały tkaniny w barwach czerwieni, w drobne pojedyncze paski lub ich wiązki. Używano ich zarówno na męskie spodnie jak i na kobiece spódnice, suknie, gorsety, kaftany, zapaski do pasa i noszone na ramionach. Początek XX w. to czas przeobrażeń stroju łowickiego. Tło pasiaków stało się pomarańczowe, a wytkane na nich pasy w różnych odcieniach zieleni zostały urozmaicane i wzbogacane cynobrem, bielą i fioletem. Apogeum zmian, dotyczących szczególnie stroju kobiecego przypada jednak na okres międzywojenny. W pasiaku zaczęły dominować kolory zimne (zielony, fioletowy, szmaragdowy), uzyskane dzięki barwnikom anilinowym. Rozmaitość tkanin, barwność i niewątpliwe piękno, spowodowały ich naśladownictwo i rozprzestrzenienie się w tkactwie innych regionów, czyli tzw. modę łowicką.

Haft płaski z obszycia (aksamitki) zapaski. Ze zbiorów Muzeum w Łowiczu, fot. M. Bartosiewicz/ www.strojeludowe.net

Zmieniał się także występujący w stroju łowickim haft: początkowo związany ze strukturą tkaniny (tzw. polskie szycie i ruskie szycie), od początku XX w. płaski (ręczny lub maszynowy), a w okresie międzywojennym również haft richelieu. W regionie tym do dzisiaj wiele kobiet zajmuje się hafciarstwem, a wyszyciami zdobione są nie tylko elementy odzieży tradycyjnej, ale także noszonej współcześnie.

Elżbieta Piskorz-Branekova

Artykuł jest częścią tekstu pochodzącego z internetowego albumu strojeludowe.net, gdzie znajduje się rozszerzony opis oraz fotografie stroju łowickiego, jak również opisy 27 innych tradycyjnych strojów pochodzących z różnych części Polski.

Podczas Ethno Trends Show 2012 zorganizowaliśmy sesję zdjęciową w strojach łowickich. Zdjęcia zrobione przez Jakuba Nowotyńskiego do zobaczenia na facebook’u.

Internetowy album strojeludowe.net powstał dzięki dofinansowaniu ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego, Fundacji Kronenberga przy Citi Handlowy, Urzędu m.st. Warszawa oraz Urzędu Marszałkowskiego Województwa Mazowieckiego. Projekt realizowany przez Stowarzyszenie „Pracownia Etnograficzna” im. Witolda Dynowskiego.

Rozbudowę strony strojeludowe.net wspiera firma Polskie Stroje Ludowe – szycie strojów stroje.pl.