Stroje ludowe – strój podlaski-nadbużański

Stroje podlaskie-nadbużańskie, okres międzywojenny, ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi. fot. Wł. Pohorecki/ www.strojeludowe.net

Podlasie to historyczna dzielnica Polski, leżąca na Nizinie Podlaskiej, będącej przedłużeniem Niziny Mazowieckiej. To obszar lasów i bagien poprzecinany rzekami: Biebrzą, Narwią, Bugiem i Krzną. Ziemie te, w epoce piastowskiej należały do trzech państw: Polski, Rusi oraz Litwy i były przedmiotem sporów pomiędzy nimi. Według Janusza Świeżego, badacza tych terenów, mazurzy, jako osadnicy przybywali z północy, a z południa napływała ludność ruska. O ziemie te do połowy XVI w. walczyły Mazowsze i Litwa. Dopiero po Unii Lubelskiej, w 1569 r., spór o Podlasie został rozstrzygnięty. Koronie przyznano większość Podlasia zachodniego, a część wschodnia pozostała przy Litwie. Po rozbiorach, Podlasie przeszło pod zabór rosyjski i zaczęło podlegać rusyfikacji. Po odzyskaniu niepodległości w 1918 r., pozostało na terytorium Polski, stanowiąc obszar przygraniczny, zamieszkiwany przez ludność pochodzenia polskiego, ruskiego, białoruskiego, litewskiego, ukraińskiego oraz tatarskiego.

Strój podlaski nie był jednorodny i posiadał kilka odmian, które noszone były na obszarze między Wieprzem a Bugiem, w dorzeczu Krzny. Nadbużańska odmiana stroju podlaskiego występowała na terenach ciągnących się wąskim pasem nad Bugiem: od Dołhobrodów na południu, przez miejscowości: Hanna, Liszna, Zabłocia, Kostomłoty, Kobylany, Terespol, Bahukały, Janów Podlaski, po Hołowczyce na północny. Męskie stroje podlaskie odmiany nadbużańskiej i włodawskiej miały dużo cech wspólnych. Były to brązowe sukmany i rogatywki oraz podobny sposób zdobienia koszul haftem tkackim. Stroje kobiece różniły się: we włodawskim noszono samodziałowe spódnice i zapaski w naturalnym kolorze lnu, zdobione pereborami, a w nadbużańskim również samodziałowe, ale barwne spódnice w pionowe paski oraz zapaski w pasy poziome. Różniły się także nakrycia głowy kobiet: elementem stroju nadbużańskiego był charakterystyczny kaptur, czyli czepek, a włodawskiego – zawijka. Stroje męskie i kobiece na całym Podlasiu były szyte z samodziałów.

Postoły – łapcie z łyka, Podlasie Nadbużańskie, okres międzywojenny, ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. Wł. Pohorecki/ www.strojeludowe.net

Mężczyźni nadbużańscy nosili kapelusze plecione z żytniej słomy oraz rogatywki z granatowego sukna z obszyciem sukiennym lub barankowym. Zimą zakładali czapki w kształcie stożka, szyte z czarnego baranka. Charakterystyczna była długa koszula o kroju przyramkowym, szyta z płótna lnianego, wyłożona na spodnie. Na kołnierzyku, listwie naszytej wzdłuż zapięcia z przodu koszuli i na mankietach ozdabiano ją pereborami i peretrykami (patrz strój podlaski-włodawski), czyli haftem tkackim. Do tego zakładano spodnie, również lniane, ale po I wojnie światowej zaczęto nosić modne wówczas sukienne bryczesy. Na koszule często nakładano kamizelę miejskiego kroju. Noszono również kabaty o kroju podobnym do kobiecego. Mężczyźni na całym Podlasiu nosili sukmany z folowanego brązowego samodziału, ozdobione naszytymi sznureczkami w miejscach zszyć, przy kołnierzyku i wzdłuż zapięcia. Sukmany przewiązywano pasami zwanymi pojasami, utkanymi wątkiem wełnianym na osnowie lnianej, w tonacji pomarańczowo-czerwonej. Na nogi zakładano lniane lub wełniane onuce i postoły – łapcie plecione z łyka.

Perebory – haft tacki na przyramku koszuli kobiecej, Podlasie Nadbużańskie, okres międzywojenny, ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. Wł. Pohorecki/ www.strojeludowe.net

Na całym Podlasiu kobiety nosiły lniane koszule o kroju przyramkowym, z kołnierzykiem, rozcięciem z przodu i długimi rękawami. Ozdabiano je na kołnierzyku, przyramkach, u dołu rękawów oraz na mankietach lub falbance. Charakterystyczny dla tego regionu haft tkacki zdobiący koszule, tzw. perebory, powstawał na warsztacie podczas tkania. Tkaczka, za pomocą pręcików, ręcznie wybierała wzór w osnowie. Po wybraniu zakładała deszczułki i przetykała wątek przez tyle osnów ile było potrzeba aby powstał ornament. Perebory powstawały na całej szerokości tkaniny i miały zgeometryzowane kompozycje szlakowe. Wzory były w kolorach: czerwonym, wiśniowym, ciemnobrązowym i granatowym z pojedynczymi żółtymi i białymi nitkami. Koszule poprzez swoje zdobienia były niezwykle charakterystyczne i wyróżniały ten strój spośród innych. Spódnice szyto z samodziałów w barwne pasy, o wybijającym się kolorze czerwonym, stanowiącym podstawę zestawu wąskich kolorowych pasków. Świąteczne spódnice zdobiono naszytą u dołu, najczęściej zieloną tkaniną, gładką lub we wzory kwiatowe, nad którą naszywano kolorowe wstążeczki i koronki. Zapaski, w odróżnieniu od spódnic miały paski poprzeczne, na tle niebieskim, granatowym lub czerwonym. Ich brzegi obszywano koronką, krepinką. Do tego zakładano gorsety z charakterystycznym sercem, ozdobionym z przodu naszyciami, lub późniejsze, o prostym kroju podobnym jak w innych regionach, zdobione haftem lub naszytym zestawem pasmanterii i guziczków. Noszono również kabaty z sukiennego folowanego samodziału w kolorze brązowym, ozdobione niebieskimi sznurkami i żółtymi stebnówkami. Z przodu miały charakterystyczne serca w kształcie trapezu z ozdobami wykonanymi stebnówkami i plecionym niebieskim sznurkiem. U dołu, znajdowały się taszki tzn. półokrągłe klapki, rozmieszczone w talii i będące wykończeniem kabata. Wierzchnim okryciem kobiety była sukmana o takim samym kroju jak męska, z przodu prosta, z tyłu marszczona od pasa, zdobiona niebieskim skręconym sznurkiem. Na nogi zakładano łapcie z łyka lub trzewiki.

Alicja Woźniak

Artykuł jest częścią tekstu pochodzącego z internetowego albumu strojeludowe.net, gdzie znajduje się rozszerzony opis oraz fotografie stroju podlaskiego-nadbużańskiego, jak również opisy 37 innych tradycyjnych strojów pochodzących z różnych części Polski.

Internetowy album strojeludowe.net powstał dzięki dofinansowaniu ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego, Fundacji Kronenberga przy Citi Handlowy, Urzędu m.st. Warszawa oraz Urzędu Marszałkowskiego Województwa Mazowieckiego. Projekt realizowany przez Stowarzyszenie „Pracownia Etnograficzna” im. Witolda Dynowskiego.

Rozbudowę strony strojeludowe.net wspiera firma Polskie Stroje Ludowe – szycie strojów stroje.pl.