Stroje ludowe – Stroje spiskie

Spisz to obszar obecnie znajdujący się w granicach Polski i Słowacji. Po 1918 r. w granicach Polski znalazło się czternaście wsi, w których noszony był strój spiski. Są to: Nowa Biała, Krempachy, Dursztyn, Falsztyn, Łapsze Wyżne, Łapsze Niżne, Łapszanka, Trybsz, Frydman, Niedzica, Kacwin, Rzepiska, Czarna Góra i Jurgów. Strój Górali Spiskich wykazuje wpływy niemieckie, węgierskie i wołoskie, które są wspólne dla Karpat Zachodnich. Mimo że był noszony na niewielkim obszarze, wyróżnia się aż trzy jego odmiany: jurgowską, kacwińską i trybską. Najbardziej typowy były strój jurgowski, pozostałe różnią się między sobą zdobieniami oraz nazwami poszczególnych elementów.

Górale Spiscy nosili kapelusze zbliżone kształtem do podhalańskich, które miały ronda obwiązane fioletową tasiemką, a bywało również, że zamiast kostkami (muszelkami) zdobiono je mosiężnymi łańcuszkami. Za pasek z kostek zatykano kwiaty lub pióra głuszca. Kapelusze trybskie miały natomiast szerokie ronda wywinięte tak, że przewyższały główkę.. Najstarsze koszule spiskie miały krój typu poncho podłużnego, ze stojącym kołnierzykiem wywiniętym na zewnątrz. Spinano je okrągłymi lub romboidalnymi spinkami. Portki szyto z białego, folowanego sukna. Portki jurgowskie krojem przypominały podhalańskie z wąskimi, dopasowanymi nogawicami, rozciętymi po bokach i przystosowanymi do noszenia kierpców. Spodnie trybskie dół nogawic miały dostosowany do noszenia wysokich, skórzanych butów. Zdobienia wykonywano ze skręconej, granatowej i czerwonej włóczki, która naszyta była pętlicowo, przypominając ozdoby spodni węgierskich. Kacwińskie spodnie miały proste, szerokie nogawki, ozdobione wszytymi oblamówkami z czerwonego sukna.

Sukmany były różne. Jurgowskie szyto z brązowego, samodziałowego sukna folowanego. Były krótkie, a ich boki sterczały dzięki wszytym po bokach klinom. Płaski kołnierz ozdabiano wypustką z czerwonego i żółtego sukna. Sukmany trybskie i kacwińskie były dłuższe i układały się kloszowo. Różniły się również zdobieniami. Trybskie miały w hafcie motyw parzenic i czerwone aplikacje, kacwińskie, aplikacje składające się z małych kropek białego i czerwonego sukna, naszytych w kształt trójkąta. Górale na Spiszu nosili dwa rodzaje pasów: wąskie, długie, nabijane metalowymi guzikami i szerokie opaski, zapinane na klamerki i ozdobione tłoczonym ornamentem. Pasy wyrabiano w Liptowie i Orawie. Do stroju jurgowskiego noszono kierpce, natomiast w odmianie trybskiej, buty z cholewami typu węgierskiego.

Dziewczęta na Spiszu pod koniec XIX w. czesały włosy na gładko, z przedziałkiem pośrodku i warkoczem splecionym z tyłu. Mężatki włosy rozdzielały na pół i mocowały je na chamełce, czyli specjalnej obręczy i na tak uczesane włosy zakładały czepce. Czepki były małe, przylegały do głowy i miały wycięty ząbek nad czołem. Najstarsze szyto z atłasu, brokatu lub wstążek pana młodego. Późniejsze zaczęto szyć z kwiecistego jedwabiu lub tybetu. Ozdabiane były wzdłuż brzegów plisowaną wstążką, wystającą na szerokość centymetra. W dni świąteczne zakładano na nie białe rąbkowe chustki. Koszule szyte były z samodziałowych tkanin lnianych i miały krój bez przyramkowy, marszczony. Były krótkie i miały bardzo szerokie rękawy wszyte w mankiety. Ozdabiano je haftem czarnym lub białym. Koszule trybskie tkano splotem rządkowym i ozdabiano na ramieniu i mankietach tkanymi paskami. Później zaczęto nosić koszule z cienkiego płótna z krezą pod szyją. W odmianie kacwińskiej koszule miały naszywaną fabryczną, przeważnie czerwoną taśmę, a później białe ząbki.

Spódnice jurgowskie szyte były zarówno z płótna samodziałowego, jak i z materiałów fabrycznych. Reprezentacyjną suknią była janglija, uszyta z czerwonego sukna i obszyta złotymi taśmami. Bardzo często stanowiła ona całość z doszytym kabatkiem, również ozdobiony naszyciem. Do tego zakładano rąbkowe fartuchy wykonane z bardzo cienkiej tkaniny lnianej, w którą w czasie tkania wrabiano wzory z grubszej przędzy. W drugiej połowie XIX w. na co dzień powszechnie noszono spódnice płócienne z wzorem drukowanym ręcznie, tzw. farbanki. Później zaczęto nosić spódnice kretonowe w kwiatki oraz z innych, cienkich tkanin fabrycznych. Zmieniała się również moda na różnego rodzaju zapaski więc oprócz białych noszono np. zapaski z czarnej alpaki zwanej orlijonem. Brzegi zapasek wykańczano ząbkami. Na koszule zakładano kabatki zwane również lejbikami. Był to rodzaj gorsetu z trójkątnym wycięciem w górnej części pleców i przodów. Szyto je z czerwonego sukna, brokatów lub kolorowych tybetów. Brzegi obszywano złotymi taśmami, sznurkiem i aksamitem.

Podstawowym obuwiem były kierpce. Na początku XX w. weszły w modę buty z wysokimi cholewami, układające się w kostce w harmonijkę. Buty trybskie miały na wierzchu podwójne stebnówki, natomiast kacwińskie cholewy ozdobione w górnej części czerwonymi aplikacjami.

Tekst opracowała Alicja Woźniak, a zredagowała Maja Kasperkiewicz.
Więcej informacji na www.strojeludowe.net.

Rozbudowę strony strojeludowe.net wspiera firma Polskie Stroje Ludowe – szycie strojów stroje.pl.