Diagnoza lokalna organizacyjnie – o czym warto pamiętać?

Planując diagnozę, prócz kwestii merytorycznych warto mieć przemyślane i zaplanowane sprawy organizacyjne, takie jak czas realizacji badania, rekrutację i promocję, pokazywanie efektów. Bez zadbania o te aspekty nasze badanie może, po pierwsze, nie mieć końca, a po drugie – nikt się o nim nie dowie.

Czas

Przystępując do badania musimy wiedzieć, ile czasu mamy na jego przeprowadzenie. Oceniając to, bierzemy pod uwagę: 

• deadline nałożony przez zamawiającego, 
• ilość osób w zespole, 
• trudność tematu, 
• wielkość próby – czyli ilość osób, z którymi chcemy porozmawiać oraz specyfikę próby. 

Planując badanie należy stworzyć harmonogram. Nie musi być rozbudowany, ale musi pokazywać, kiedy jest czas na analizę danych zastanych, wywiady, ankietowanie, pisanie raportu. Harmonogram ma być dla was pomocny, powinien ukazywać, kiedy który członek zespołu jest zaangażowany w badanie.

Pułapką, w którą łatwo wpaść, robiąc diagnozy społeczne, jest ciągły brak “dokopania się” do odpowiedzi, która będzie nas satysfakcjonować. Przeprowadzamy pierwszy, piąty, dziesiąty wywiad i ciągle nam mało. Cały czas czujemy, że jeszcze może jedenasty, a potem dwunasty i trzynasty wywiad coś wniesie. Z jednej strony to dobrze, że nasze serce badacza jest dociekliwe. Z drugiej strony, musimy pamiętać, że diagnozowanie ma być procesem zamkniętym, który odbywa się w określonym czasie. Być może przy poczuciu niedosytu jednym z wniosków na koniec powinno być napisane, że na niektóre pytania nadal nie udało się uzyskać odpowiedzi i dlaczego.

Miejsce

Wiemy kiedy, warto wiedzieć gdzie. Pytanie o miejsce to głównie pytanie, gdzie będziecie przeprowadzać wywiady indywidualne oraz grupowe. Wywiady dobrze odbywać w miejscach, które sprzyjają rozmowie – są przyjemne, spokojne i macie pewność, że nikt nie będzie Wam przerywał. Nie oznacza to, że zawsze wywiady muszą odbywać się w osobnym pomieszczeniu. Wywiady w kawiarniach mają swoje plusy – np. brak skrępowania w chwili ciszy. Ważne, aby zarówno Wam, jak i rozmówcy dobrze się rozmawiało w danym miejscu.

Przestrzeń na focusy (wywiady grupowe) musi być już dobrze zaplanowana. Powinno być to osobne pomieszczenie, w którym przy stole lub tylko na krzesłach może usiąść od 5 do 10 osób i swobodnie ze sobą rozmawiać.

Promocja

Nawet najlepiej przygotowane badanie bez nagłośnienia i bez dotarcia do odpowiednich respondentów nie przyniesie zakładanych rezultatów. Planując diagnozę, należy pomyśleć, jak będziemy o niej informować badanych. A informować trzeba szeroko i wykorzystując wszystkie, nawet najbardziej szalone pomysły, które zalegają w naszej głowie.

Promocji nie sprowadzajcie tylko do tego, co oczywiste, czyli plakatów na tablicach informacyjnych i do portali typu facebook. Wykorzystujcie je, ale wzbogaćcie waszą promocję o inne pomysły, np. informacje na lokalnych targach, na klatkach schodowych, może np. przechodząc się po klasach w szkole albo uniwersytecie, angażując lokalne gwiazdy – księdza, nauczycieli, radę miejską.

Promując, pamiętajcie, aby zrobić to z wyprzedzeniem. Jeśli chcecie zrobić badanie wśród mieszkańców podwórka, np. poprzez wspólny podwórkowy spacer, to wywieście informacje o nim minimum tydzień wcześniej. Mieszkańcy muszą mieć możliwość: usłyszeć, że taka rzecz będzie organizowana, oswoić się z tematem, dowiedzieć się czy inni sąsiedzi się zaangażują, zapisać sobie wyznaczoną datę w kalendarzach.

Pokazanie efektów

Na zakończenie badania warto zadbać o to, aby raport, który napiszecie, nie znalazł się jedynie na półce, a był materiałem, którego wyniki ujrzą światło dzienne i będzie można z nich skorzystać.

Po napisaniu raportu zastanówcie się, jakie informacje są kluczowe i ciekawe, i spróbujcie zaprezentować je w innej formie niż tekst.

Aby trafić do szerszej publiczności, powinno przygotowywać się materiały krótkie, kolorowe, najlepiej przedstawione w postaci rysunków czy wykresów. Chyba najbardziej rozpowszechnioną w tej chwili forma są infografiki – dane przedstawione w formie graficznej.

Gdy macie już opracowany materiał, powinniście “dostarczyć” go do osób zainteresowanych. Trzymając się przykładu podwórka – warto, aby rozwiesić plakaty z wynikami rozmów z mieszkańcami. Jeśli w ramach badania dzieci robiły jakieś rysunki, zróbcie wystawę, wraz z komentarzem. Prócz badanych, warto pokazać wyniki i rekomendację decydentom – czasem można zrobić to umawiając się na spotkanie, a czasem wysyłając materiał pocztą.

Plany i założenia a rzeczywistość

Na pewno w myśleniu o diagnozie i przeprowadzaniu badania ważne jest planowanie. Przemyślenie, po co to robimy, na jakie pytania chcemy znać odpowiedź, kto tych odpowiedzi może nam udzielić. Nie ma szans, by przeprowadzić diagnozę bez dobrego przygotowania się. Jednak z drugiej strony, w nas, badaczach/badaczkach, musi być otwartość na zmiany, które mogą nas czekać w czasie analizowania.

Diagnoza lokalna jest badaniem, procesem, w którym ogromną rolę odgrywają czynniki ludzkie oraz otaczająca nas rzeczywistość. Nie raz może zdarzyć się tak, że będziemy musieli zmienić narzędzie albo zmierzyć się z odpowiedziami, które nam nie pasują.

Bo czy to źle, gdy chcąc zbadać potrzeby oferty edukacyjnej dla studentów planujemy przeprowadzenie 100 ankiet papierowych w dwóch akademikach w mieście, a ostatecznie okazuje się, że mamy 100 ankiet – tyle, że elektronicznych i zrobionych nie w akademikach, ale poprzez pocztę pantoflową? Jest ok. W tej sytuacji ważne jest, aby zauważyć zmianę i zastanowić się, z czego ona wynika. Być może w waszym mieście trudno zastać studentów w akademikach, bo w tygodniu po zajęciach od razu jadą pracować, a w weekendy wyjeżdżają do domów rodzinnych.

A co, gdy przeprowadzamy na podwórku, w społeczności lokalnej wywiady i spacery badawcze, mając nadzieję, że usłyszymy konkretne odpowiedzi, co mieszkańcom jest potrzebne, a okazuje się, że część przychodzi i mówi, że dla nich tak, jak jest, jest dobrze i nic zmieniać nie trzeba? Przecież nie takie plany mieliśmy. Zamiast zwykłej trawy z donicami, miała być i siłownia, i placyk zabaw. Ta chęć braku zmian wśród mieszkańców też jest ok. Pewnie warto się zastanowić i dopytać, dlaczego nie chcą siłowni. Być może boją się chuliganów, którzy będą im imprezować pod blokiem?

Planujmy nasze diagnozy. Miejmy harmonogram i przemyślane wszystkie etapy. Jednak równocześnie posiadajmy w sobie zgodę i otwartość na zmiany, na inne odpowiedzi niż te, których się spodziewaliśmy. Miejmy umiejętność zmiany narzędzia, jeśli widzimy, że to, co robimy nie przynosi efektów. Dzieciaki nie chcą wieszać kartek z odpowiedziami na sznurku? Urządźmy konkurs rysunkowy z nagrodami. Nie bądźmy sztywni, szukajmy rozwiązań!

Checklista przed i po diagnozie lokalnej

Sprawdź:

• Czy masz zespół projektowy?
• Czy osoby w zespole projektowym mają wszystkie potrzebne umiejętności i wiedzę, aby badanie przeprowadzić?
• Czy chcesz zaangażować jakiś partnerów do badania?
• Kto ma być partnerem i dlaczego?
• Czy masz wystarczającą wiedzę o temacie?
• Czy wiesz, gdzie szukać informacji o wybranym temacie?
• Czy w danym temacie są jakieś dane zastane?
• Jaki jest cel badania (problem badawczy)?
• Jakie pytania badawcze pogłębiają Twój cel?
• Ile masz czasu na zrobienie badania?
• Czy masz jakieś środki na przeprowadzenie badania?
• Czy stworzyłeś harmonogram badania?
• Od kogo chcesz uzyskać odpowiedzi?
• Na jakiej próbie chcesz przeprowadzić badanie?
• Jak zdobędziesz respondentów/respondentki do badania?
• Czy wybór próby ma być losowy, czy celowy?
• W jaki sposób podziękujesz badanym za wzięcie udziału w badaniu?
• Jakimi metodami przeprowadzisz badanie?
• Ile zrobisz wywiadów? Ile ankiet? 
• Jaką inną metodę jeszcze wykorzystasz?
• Czy masz wszystkie potrzebne materiały do przeprowadzenia badania?
• Gdzie przeprowadzisz wywiady?
• Gdzie przeprowadzisz wywiad grupowy?
• Czy dysponujesz pomieszczeniami na przeprowadzenie badania np. wywiadów czy musicie je wynająć?
• Gdzie zostawisz ankiety do wypełnienia dla badanych?
• Ankiety będą elektroniczne czy papierowe?
• Jak zadbasz o promocję waszego badania? Jak respondenci/respondentki się o nim dowiedzą?
• Czy wnioski i rekomendacje z raportu odpowiadają na cel/problem i pytania badawcze?
• W jakiej formie przygotujesz raport?
• Czy masz jakieś odgórne wymagania dotyczące raportu?
• Komu wyślesz raport?
• Jak rozpromujesz raport?
• Jak podziękujesz zespołowi za jego pracę?

Autorstwo tekstu: Magdalena Tchórznicka
Infografika: Zofia Sałasińska
Artykuł pochodzi z publikacji „Jak działać lokalnie? O diagnozie lokalnej dla organizacji społecznych” wydanej w ramach projektu Jak działać lokalnie?. 
Całą publikację (w języku ukraińskim) można pobrać tutaj.