Ludzie. Inspirator do pracy z lokalnością #3
Prezentujemy kolejny fragment publikacji „Nasze miejsce. Inspirator do pracy z lokalnością” (Warszawa 2016).
Mówiąc o historii czy dziedzictwie, mówimy przede wszystkim o ludziach. To oni właśnie są nosicielami pamięci i tradycji. W pozostałych działach skupiamy się na tym, jaką relację tworzy człowiek z cennymi dla niego przedmiotami lub przestrzenią, a także jak konstruuje dzięki przedmiotom swoją rzeczywistość lub jak zapisuje i odczytuje dzięki nim wspomnienia. W każdym dziale powraca jednak myśl, że nawet jeśli omawiamy materialne aspekty kultury, to wciąż najważniejsze jest to, jakie znaczenia nadaje im człowiek.
W tym dziale przedstawiamy propozycje ćwiczeń skupiających się na drugim człowieku, na jego opowieści, na znaczeniach nadawanych zawartym w niej pojęciom oraz na tym, jak perspektywa widzenia świata przez inne osoby może wzbogacić nasze postrzeganie go.
Dla etnografa interesujące są nie tylko ważne wydarzenia, ale także codzienność – zwyczaje związane z pracą, relacje z najbliższymi, wspomnienia z młodości, opisy zmian zachodzących w okolicy, praktyki religijne. Takie narracje tworzą obraz lokalności, pokazują na nowo historię otaczających nas miejsc. Pokazują też, że przeszłość i teraźniejszość przenikają się, czasem mniej, a czasem bardziej wyraźnie. Odkrywanie tego sprawia, że możemy dowiedzieć się wiele także o nas samych. W tej publikacji staramy się podkreślić wartość oddolnej, lokalnej perspektywy patrzenia na przeszłość, która ułatwia nam zrozumienie tego, co jest dziś. W procesie odkrywania na nowo dziedzictwa i historii naszej najbliższej okolicy najbardziej interesujące są historie zwykłych ludzi – naszych sąsiadów, członków rodziny, przyjaciół, znajomych. Warto umówić się z nimi na rozmowę.
Podstawowym narzędziem pracy etnografa jest wywiad etnograficzny. Jest to ukierunkowana, pogłębiona rozmowa, w czasie której badacz podąża za rozmówcą, jednocześnie nawiązując do interesujących jego samego kwestii. Ważne jest to, że ma ona konstrukcję otwartą, nie stawia się pytań zamkniętych, na które można odpowiedzieć „tak” lub „nie”. Umożliwia również spojrzenie na problem wieloaspektowo, z kilku perspektyw. Słuchanie podczas wywiadu powinno być aktywne – warto starać się nie tylko wyłapywać interesujące informacje, ale również spojrzeć na dany problem oczami rozmówcy. Zastosowanie elementów wywiadu etnograficznego podczas zajęć z uczniami pomaga rozwinąć kompetencje społeczne, pogłębia umiejętność rozmowy i pozyskiwania informacji od ludzi. Obserwacja uczestnicząca zakłada zdobywanie wiedzy na temat danej grupy przez zaangażowanie się w kontakt z ludźmi w ich naturalnym środowisku, często poprzez długoterminowe współprzebywanie. Osoba prowadząca rozmowę powinna reagować nie tylko na treść rozmowy, ale na całokształt sytuacji: na gesty, emocje, reakcję otoczenia. Wywiad i obserwacja uzupełniają się, pozwalając jak najpełniej wejść w kontakt z rozmówcą.
Niniejszy tekst pochodzi z publikacji “Nasze miejsce. Inspirator do pracy z lokalnością” (Warszawa 2016), s. 28-29. Pełna wersja publikacji dostępna jest tutaj.
W dziale Ludzie znajdują się następujące scenariusze lekcji:
- Koroginda – wyspa inna niż wszystkie
- Sztuka pytania. „Zapis socjologiczny” Zofii Rydet
- Wywiady w terenie i z zaproszoną osobą
- Obserwacja uczestnicząca
- Ze starej koperty: historie migrantów
Papierowy egzemplarz można zamówić tutaj.