Stroje ludowe – strój radomski z okolic Iłży

Stroje radomskie z okolic Iłży, fot. St.Gadomski, ze zbiorów Muzeum Miejskiego w Tychach/ www.strojeludowe.net

Termin Ziemia Radomska wykształcił się (jako pojęcie historyczne) w czasach I Rzeczpospolitej i odpowiadał terytorialnie, istniejącemu wtedy powiatowi radomskiemu. Obszar ten, w dużym stopniu, w sposób naturalny wyznaczały rzeki. Na północy sąsiadował on z Mazowszem, a granica małopolsko-mazowiecka biegła tutaj od Pilicy pod Nowym Miastem do Radomierzy (Radomki) pod Brzózą. Na wschodzie Wisła oddzielała Ziemię Radomską od województwa lubelskiego. Na południu sięgała ona po Kamienną, stykając się z powiatem sandomierskim. Wreszcie na zachodzie jej rubieże stykały się z powiatem opoczyńskim, a granica biegła Garbem Gielniowskim i dolnym odcinkiem Drzewiczki. Po II wojnie światowej tereny te, określane obecnie także mianem regionu radomskiego lub Radomskim, w swej przeważającej części przynależały administracyjnie do województw: od roku 1946 do kieleckiego, od 1975 do radomskiego, a od 1999 – mazowieckiego.

Marianna Pionka z domu Piwnik w gorsecie z kaletkami, Pastwiska, pocz. lat 20. XX w., ze zbiorów Muzeum Regionalnego w Iłży/ www.strojeludowe.net

Strój tradycyjny, noszony na całym tym obszarze jest bardzo do siebie zbliżony, choć po wnikliwej analizie można dostrzec jego lokalne odmiany. Za centra takich mikroregionów uważa się Iłżę, Zwoleń i Kozienice. Odzież ta jest pełna prostoty. Zalicza się ją do najbardziej archaicznych ubiorów w Polsce, zarówno pod względem kroju jak i przeznaczanych na jej wykonanie tkanin (szyta była prawie w całości z prostych tkanin domowego wyrobu). Lniane płótna, przeznaczano na koszule oraz spodnie. Natomiast z wełnianych samodziałów powstawał pierwotnie cały strój męski, a także kobiece spódnice i zapaski. Ubiór ludowy, na tym terenie noszony był powszechnie, szczególnie przez kobiety, jeszcze w latach 20. XX w. Jako pierwsi zarzucili go mężczyźni, którzy mieli częstszy kontakt z miastem, a swój niezbyt efektowny strój chętnie zastępowali znacznie tańszą, a według ich oceny również bardziej elegancką, odzieżą miejską.

Strój męski, spełniał głównie podstawowe wymogi stawiane odzieży, czyli chronił ciało człowieka przed chłodem i innymi niedogodnościami aury. Na głowie mężczyźni nosili latem kapelusze plecione ze słomy lub sosnowych korzeni oraz rogatywki, a w okresie zimowym tzw. rozłupy. Były to czapki złożone z dwóch części, z których pierwsza, o walcowatym kształcie, zakładana była bezpośrednio na głowę, a drugą stanowił okalający ją futrzany otok, związywany kolorowymi wstążeczkami. Miejsce tych nakryć głowy, w pierwszych latach XX w. zajęły maciejówki. Na pozostałe elementy ubioru męskiego składały się: koszula przepasywana pasem, spodnie, kamizelka, kaftan, okrycie wierzchnie oraz pas i buty.

Tył spódnicy zwanej sorec, ze zbiorów Muzeum Wsi Radomskiej, fot. B. Polakowska/ www.strojeludowe.net

Strój kobiecy był także prosty, ale dzięki stonowanej kolorystyce używanych na jego wykonanie pasiastych, wełnianych samodziałów, elegancki i pełen dostojeństwa. Noszonym do niego nakryciem głowy, jeszcze w pierwszych latach XX w. był tiulowy czepek lub półczepek. W późniejszych latach, powszechnie noszona była już tylko chustka. Ponadto, w skład tego ubioru wchodziły: koszula, gorset (od lat 20. XX w. szyty niekiedy według tzw. mody krakowskiej czyli czarny, aksamitny, wyszywany cekinami, koralikami itp. ozdobami) lub kaftan, spódnica, dwie zapaski (przednia i naramienna), obuwie oraz biżuteria.

Elżbieta Piskorz-Branekova

Artykuł jest częścią tekstu pochodzącego z internetowego albumu strojeludowe.net, gdzie znajduje się rozszerzony opis oraz fotografie stroju radomskiego z okolic Iłży, jak również opisy 27 innych tradycyjnych strojów pochodzących z różnych części Polski.

Internetowy album strojeludowe.net powstał dzięki dofinansowaniu ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego, Fundacji Kronenberga przy Citi Handlowy, Urzędu m.st. Warszawa oraz Urzędu Marszałkowskiego Województwa Mazowieckiego. Projekt realizowany przez Stowarzyszenie „Pracownia Etnograficzna” im. Witolda Dynowskiego.

Rozbudowę strony strojeludowe.net wspiera firma Polskie Stroje Ludowe – szycie strojów stroje.pl.