Wiosenna edycja Okiem etnologa – podsumowanie

Wraz z końcem roku szkolnego 2014/2015 dobiegła końca kolejna, trzecia już edycja warsztatów dla licealistów „Okiem etnologa”. Od początku kwietnia do końca czerwca przeprowadziliśmy 21 warsztatów w 5 liceach ogólnokształcących, w tym po raz pierwszy w dwóch spoza  Warszawy – w Nasielsku oraz Łochowie.

Nasi prowadzący w ciekawy, aktywizujący sposób przybliżyli uczniom tematy, jakimi zajmuje się współczesna etnologia i antropologia kulturowa oraz zainspirowali młodych ludzi do spojrzenia na otaczającą ich rzeczywistość na nowo, próbując odnaleźć w niej fascynujące antropologiczne wątki.

Oto tylko niektóre przykłady komentarzy uczniów z końcowej ewaluacji:
Zajęcia bardzo mi się podobały, pokazały jak bardzo wartościową nauką jest antropologia i etnologia. Zajęcia pomogły mi inaczej spojrzeć na świat; Podobało mi się przeprowadzenie lekcji, fajne tematy. Dowiedziałem się ciekawych rzeczy; Zajęcia były bardzo ciekawe, osoba prowadząca ma dużą wiedzę. Podobał mi się całokształt. Dowiedziałem się, że każdy człowiek inaczej postrzega obrazy i kulturę; Zajęcia były ok i nic bym w nich nie zmieniła:)

W semestrze wiosennym zaproponowaliśmy uczniom następujące tematy:

1. Co robi etnolog – czyli o badaniach terenowych
   Kim jest etnolog i czym się zajmuje? Jak bada się kulturę? Jakie są metody pracy etnologa? W trakcie warsztatów pokażemy specyfikę pracy etnologa, który próbuje dogłębnie zrozumieć badaną rzeczywistość, choć sam nie jest wolny od wpływu własnej kultury. Przyjrzymy się również nieoczywistości samego terminu „kultura” i sytuacji badacza w terenie.

2. Antropologia o współczesnych mężczyznach
   Jak młodzi Japończycy postrzegają ścieżkę kariery pracownika biurowego, którą realizuje starsze pokolenie mężczyzn? Czy macho z Ameryki Łacińskiej bywa czuły, delikatny i czasami płacze? Dlaczego w szwedzkiej kampanii promującej równy udział kobiet i mężczyzn w opiece nad dziećmi wziął udział utytułowany sztangista? I jak to wszystko bada antropologia? O tym właśnie chcielibyśmy porozmawiać na wspólnych zajęciach.

3. Spotkania ze Wschodem. Doświadczanie inności w krajach byłego ZSRR.
   Kto rządzi w rosyjskim pociągu? Co robi dyrektor kołchozu w cerkiewnym chórze? Kim tak naprawdę jest ukraiński nacjonalista? Dlaczego kultura krajów tak bliskich czasem wydaje nam się tak odległa? Jak zdjąć „zachodnie okulary”, przez które nieświadomie patrzymy na Europę Wschodnią? Podczas warsztatów zmierzymy się ze stereotypami i odkryjemy wartość antropologicznego spojrzenia na Wschód.
4. Antropologia muzyczna/etnomuzykologia
   Czy jest coś, co łączy biesiadę przy ognisku i zatłoczoną miejską ulicę? Festiwal rockowy z wiejskim weselem? Koncert filharmoniczny z meczem na stadionie? A może obrzęd przejścia u Indian Cherokee z supermarketem…? To muzyka – która towarzyszy ludziom wielu kultur. Na spotkaniu chcemy porozmawiać o etnologii, właśnie w kontekście muzyki. Przyjrzymy się muzyce w relacji z człowiekiem, obecnej w różnych sferach jego życia. Pokażemy zatem, w jakich kontekstach etnomuzykolog może badać muzykę pośród innych aspektów kultury, a także omówimy jej funkcje w kulturze – w codzienności i świętowaniu.”

5. Antropologia wizualna
   Zdjęcia na Facebooku, murale, miejskie krajobrazy, gigantyczne reklamy zasłaniające elewacje budynków, moda miejska – to tylko niektóre z obrazów otaczających nas na co dzień oraz niektóre z przykładów tematów badań antropologii wizualnej. Na zajęciach zastanowimy się nad tym, co jeszcze antropologia definiuje jako „przestrzeń wizualną”, w jaki sposób ją bada, a także dlaczego podczas interpretacji materiału badawczego antropolodzy nieustannie odwołują się do kontekstów, w których funkcjonują badane przez nich obrazy.

6. Podwórko, ulica, dzielnica czyli antropolog w mieście
   „Miasto jest nasze!” – wołają dziś aktywiści, politycy, ogrodnicy i artyści. Być może dla tego, że właśnie w mieście, niczym w soczewce zdają się skupiać lokalne i globalne problemy związane z przemianami społecznymi i kulturowymi ostatnich lat. W czasie warsztatów ruszymy na umowne podwórka i dzielnice, żeby znaleźć przejawy wspomnianych zmian. Zapytamy o przestrzeń publiczną i lokalną tożsamość. Dowiemy się też czym jest słynna gentryfikacja i rewitalizacja. Używając antropologicznych narzędzi badawczych zastanowimy się, co dzisiaj oznacza być sąsiadem i czy siedzenie na ławce pod blokiem może być aktem obywatelskiego sprzeciwu?

7. Bank czasu, wymiennik i Uber Taxi czyli kultura daru dziś
   Czy mechanik samochodowy może wymienić godzinę swojej pracy za godzinę pracy lekarza? W banku czasu taka wymiana jest możliwa. Celem naszego spotkania będzie antropologiczna refleksja nad zjawiskiem daru i wymiany (bezgotówkowej) dzisiaj. Przyjrzymy się wybranym, mniej lub bardziej formalnym „wymiennikom” takim jak banki czasu, designerske Thingo, alterkowy wymiennik, modnym ostatnio wymianom sąsiedzkim, sprawdzimy również czy na wsi nadal funkcjonuje zwyczaj tołoka i jak radzą sobie greckie wioski w dobie kryzysu ekonomicznego. Jak przystało na antropologów zastanowimy się nad źródłami popularności zjawiska wymiany oraz jego funkcją i znaczeniami.

8. Etnologiczne wędrówki po Macedonii
   Dlaczego „oni” patrzą? Czy warto wchodzić do kafany na Starej Czarsziji w Skopje? Kim dla Macedończyków jest Aleksander Wielki (Macedoński)? Co muzułmanie robią w cerkwi i dlaczego prawosławni chodzą do hodży? W trakcie warsztatów będziemy mieli okazję poznać Macedonię, mały kraj leżący na Półwyspie Bałkańskim, przede wszystkim jednak zmierzymy się z naszymi wyobrażeniami o regionie, który nadal uważany jest za „orient” Europy.

9. Cielesność w przekazie medialnym
   Żyjemy w świecie, w którym codziennie widzimy setki obrazów ciała: w telewizji, w gazecie, na bilbordzie reklamowym czy opakowaniu w sklepie. Często jest to ciało nagie, a zawsze: sztucznie wykreowane w programie komputerowym. Dlaczego pokazuje się nam ludzi w taki sposób, jak to zmienia nasze postrzeganie innych i samych siebie? Podczas warsztatu zostaną poddane analizie najpopularniejsze motywy medialnego przedstawiania ciała, a uczestniczki i uczestnicy nauczą się odczytywać ukryty, producencki przekaz.

10. Badanie pamięci – antropologiczne spotkania z przeszłością
    „Nie ma pamięci, są tylko wspomnienia” – napisała antropolożka Kirsten Hastrup. W jaki sposób ludzie opowiadają o przeszłości? Czy „dawniej” było lepiej niż „dziś”? Czy dzięki wspomnieniom możemy poczuć zapachy, usłyszeć dźwięki i odtworzyć atmosferę minionych dni? Czy nacechowane emocjonalnie, traumatyczne wspomnienia o wojnie mają wartość poznawczą? Powstające wciąż nowe zbiory „historii mówionej” świadczą o zainteresowaniu historią bliską, przeżyciową, subiektywną. Jednocześnie dla badacza ważniejsze staje się to, co i w jaki sposób ludzie pamiętają i opisują, nie to, „jak było naprawdę”. Warsztat ukaże uczestnikom, jak na styku nauki historycznej i antropologicznej wartością staje się sama narracja o przeszłości.

11. Po co nam dziś tradycja i co można z nią zrobić?
    Chociaż badacze już dawno mówili, że tradycja umrze, bo nie ma komu jej kultywować, bo nie będzie potrzebna ludziom nowoczesnym, ich przewidywania okazały się nietrafione. To prawda, stajemy się coraz bardziej nowocześni, ale elementy tradycji wciąż trwają wokół nas – oczywiście w zmienionym kontekście, funkcjach i formach. Gdzie w naszym codziennym życiu można odnaleźć te tradycje? Do czego dziś nam one służą? Okiem etnologa przyjrzymy się wybranym przykładom, by wspólnie zastanowić się nad tymi pytaniami.

Nasi edukatorzy: Natalia Jabłońska, Maria Małanicz-Przybylska, Dominika Misiak, Justyna Orlikowska, Rafał Rukat, Marta Sałyga, Marcin Skupiński, Jacek Wajszczak.
Koordynacja: Justyna Szymańska

Jeżeli znacie licea z mniejszych miast, które mogłyby być zainteresowane naszymi warsztatami, koniecznie dajcie im znać, bo od nowego roku szkolnego ruszamy z kolejną , czwartą edycją „Okiem etnologa”!

Kontakt: okiemetnologa@gmail.com

Warsztaty „Okiem etnologa” realizowane są przez Stowarzyszenie Pracownia Etnograficzna we współpracy z Instytutem Etnologii i Antropologii Kulturowej UW. Warsztaty odbywają się w ramach projektu Edukuj z antropologią! Lokalność Różnorodność Zaangażowanie. Projekt współfinansowany przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Projekt współfinansuje m. st. Warszawa. Projekt dofinansowany ze środków Programu Fundusz Inicjatyw Obywatelskich.