Animacje poklatkowe. Malarstwo na szkle

Animacje poklatkowe powstały w ramach projektu “Edukuj z Antropologią! Lokalność Różnorodność Zaangażowanie”

Animacje są również efektem działań prowadzonych przez nas od 2011 roku w ramach projektu „Etnografia dla najmłodszych” i skierowane są do dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym oraz ich opiekunów. Mamy nadzieję, że zachęcą one dzieci i dorosłych do wspólnej pracy i zabawy – tworzenia rzeczy zainspirowanych kulturą ludową.

These stop motion animations were filmed as a part of  the “Education by Anthropology! Locality Diversity Involvement” project at Pracownia Etnograficzna

The animated shorts are the result of our “Ethnography for Kids” project directed since 2011 and are aimed at preschool and early school-age children and their caretakers. We hope that these animations will encourage both children and adults to work and play together by creating objects inspired by folk culture.

MALARSTWO NA SZKLE, CZYLI WITROCHROMIA

Choć obecnie malarstwo na szkle kojarzy się przede wszystkim z Podhalem, technika ta była znana także w kilku innych regionach Polski. Przede wszystkim na Dolnym Śląsku, który uważa się za kolebkę tej dziedziny sztuki, ale także w Polsce wschodniej: na Lubelszczyźnie, Podlasiu, Podkarpaciu. Na Kaszubach i w Wielkopolsce znane były malunki na szkle stanowiące dodatkową dekorację umieszczanego pod szkłem drzeworytu. Rozkwit malarstwa na szkle to koniec XVIII wieku oraz cały wiek XIX, a najbardziej rozpowszechnione było w pobliżu hut szkła, a więc np. na Śląsku. Na Podhale pierwsze obrazy docierały z drugiej strony Tatr.

Obrazy na szkle tworzy się inaczej niż wszystkie inne. Odwrócona jest kolejność malowania: od szczegółu do ogółu. Zaczyna się od konturów i szczegółów, następnie maluje się większe płaszczyzny, a na końcu tło. Oznacza to, że nie ma tu możliwości nanoszenia poprawek i zmian, ponieważ każde pociągnięcie pędzla zostawia trwały ślad. Technika nie pozwala na uzyskanie głębi obrazu, efektu trójwymiarowości. Przedstawienia są statyczne. Sceny rodzajowe zakładające ruch przypominają zatem zatrzymane kadry (np. sceny tańca zbójnickiego, jak ta przedstawiona w animacji).

Obrazy na szkle tworzono głównie latem. Wymagały one suszenia poszczególnych warstw farby, a najwygodniejsze było suszenie na słońcu. Malowano bowiem zwykle kilka obrazów jednocześnie,  co wymagało sporej ilości miejsca na ich rozłożenie, a w domach takiego miejsca brakowało. Malarze najczęściej używali szablonów, kopiowali już istniejące wizerunki. Pod szybę podkładali szkice z kompozycją obrazu, co pozwalało odpowiednio umiejscowić detale. Często przenoszono motywy z kupowanych drzeworytów czy miedziorytów. Stylistyka i dekoracje obrazów różniły się w zależności od regionu. Najbardziej dekoracyjne, pełne intensywnych barw są obrazy podhalańskie. Ustawiano je w izbie wysoko na półce, gdzie mimo mroku były doskonale widoczne dzięki intensywnym kolorom, a światło z paleniska pięknie załamywało się na szklanych powierzchniach. Na podhalańskich obrazach główny temat, często postać Chrystusa, jest  zagubiona pośród natłoku ornamentów: kwiatów i innych motywów roślinnych.

Zanik malarstwa na szkle wiąże się z rosnącą popularnością oleodruków oraz z uznawaniem szklanych malunków za nieestetyczne. Po II wojnie światowej, z inicjatywy różnych środowisk (przede wszystkim Ministerstwa Kultury oraz Muzeum Tatrzańskiego), na Podhalu nastąpił świadomy powrót do malowania na szkle. Zaczęto organizować konkursy i warsztaty malowania tą techniką (nie tylko w Polsce, ale też wśród Polonii w USA). Choć ta twórczość narodziła się już z zupełnie innych pobudek i potrzeb niż tradycyjne malarstwo na szkle, w ciągu ostatnich 50 lat obrazy na szkle stały się znów jedną z wizytówek Podhala.

Animacja: Magdalena Bryll (Poklatkowo)
Grafika: Zuzanna Walkiewicz
Muzyka: Mateusz Kowalski, Helena Matuszewska
Dźwięk: Wojciech Lubertowicz
Autorki tekstów: Natalia Jabłońska, Małgorzata Kunecka, Justyna Szymańska
Autorka koncepcji: Joanna Kościańska

Animacje są dostępne na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Bez utworów zależnych 3.0 Polska (CC BY-NC-ND 3.0).
Treść licencji jest dostępna tutaj